Іван Шамякін

Іва́н Пятро́віч Шамя́кін (30 студзеня 1921 — 14 кастрычніка 2004, Мінск) — беларускі савецкі пісьменнік, сцэнарыст і драматург, грамадскі дзеяч.

Герой Сацыялістычнай Працы (1981). Народны пісьменнік Беларускай ССР (1972). Лаўрэат Сталінскай прэміі трэцяй ступені (1951). Член УКП(б) з 1943 года. Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1994).

Біяграфія

Нарадзіўся 30 студзеня 1921 года ў вёсцы Карма Гомельскага павета Гомельскай губерні (цяпер Добрушскага раёна Гомельскай вобласці Беларусі) у сялянскай сям’і.

У 1936 годзе скончыў сем класаў Макаўскай школы, працягнуў вучобу ў Гомельскім тэхнікуме будаўнічых матэрыялаў (1936—1940). Пасля заканчэння тэхнікума працаваў тэхнікам-тэхнолагам цагельні ў Беластоку. Яшчэ ў тэхнікуме пачаў пісаць вершы, удзельнічаў у паседжаннях літаратурнага аб’яднання пры газеце «Гомельская праўда». У 1940 годзе быў прызваны ў РСЧА, праходзіў службу ў Мурманску ў зенітна-артылерыйскай частцы, у 1944 годзе перадыслакаваны ў Польшчу, прымаў удзел у Вісла-Одэрскай аперацыі і ў Берлінскай наступальнай аперацыі ў складзе пражэктарнай роты 16.04.1945. У час Вялікай Айчыннай вайны камандзір гарматнага разліку, камсорг дывізіёна.

Пасля дэмабілізацыі ў кастрычніку 1945 года працаваў да 1947 года выкладчыкам мовы і літаратуры няпоўнай сярэдняй школы ў вёсцы Пракопаўка Церахоўскага раёна. У 1946 годзе паступіў на завочнае аддзяленне Гомельскага педагагічнага інстытута.

У снежні 1945 года ўдзельнічаў у рабоце першага пасляваеннага пленума праўлення СП БССР.

У дзень працуючы ў школе, вечарамі праводзіў семінары агітатараў у калгасе. Збіраў матэрыял для рамана пра беларускіх партызанаў «Глыбокая плынь», які выйшаў у 1949 годзе.

У 1948—1950 гадах вучыўся ў Рэспубліканскай партыйнай школе.

Працаваў старшым рэдактарам Беларускага дзяржаўнага выдавецтва, галоўным рэдактарам альманаха «Савецкая Айчына». З 1954 года шмат гадоў працаваў намеснікам Старшыні праўлення Саюза пісьменнікаў БССР.

У 1958 годзе ўдзельнічаў у пашыраным зборы сакратарыята СП СССР, на якім Барыс Пастарнак быў выключаны з ліку «савецкіх пісьменнікаў». У 1991 годзе прызнаваўся: «Я не ведаў Пастарнака асабіста… „Доктара Жывага“ я, вядома, не чытаў… ішоў за ўсімі, я верыў ім, старым і мудрым».

У 1963 годзе ўваходзіў у склад беларускай дэлегацыі на ХVІІІ сесіі Генеральнай Асамблеі ААН.

Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР (1963—1985). Старшыня Вярхоўнага Савета БССР (1971—1985).

Галоўны рэдактар ​​выдавецтва «Беларуская савецкая энцыклапедыя» (1980—1992).

Памёр 14 кастрычніка 2004 года ў Мінску. Пахаваны на Усходніх могілках.

Творчасць

Дэбютаваў у час Вялікай Айчыннай вайны нарысамі і вершамі ў армейскай газеце «Часовой Севера». У 1944 годзе напісаў апавяданне на беларускай мове «У снежнай пустыні» (апублікавана ў 1946 годзе). Першым буйным творам І. П. Шамякіна была аповесць «Помста», апублікаваная ў 1946 годзе ў беларускім часопісе «Полымя».

Аўтар раманаў «Глыбокая плынь» (1949, інсцэніраваны ў 1956), «У добры час» (1953), «Крыніцы» (1957, пра жыццё сельскай інтэлігенцыі, экранізаваны рэжысёрам Іосіфам Шульманам на кінастудыі «Беларусьфільм» у 1964 годзе), «Сэрца на далоні» (1964, інсцэніраваны ў 1965), «Снежныя зімы» (1970), «Атланты і карыятыды» (1974, аднайменны відэафільм Беларускага тэлебачання, 1980), «Вазьму твой боль» (1979, экранізаваны ў 1981), «Петраград — Брэст» (1983), «Зеніт» (1987). Цыкл з пяці аповесцей («Непаўторная вясна», 1957; «Начныя зарніцы», 1958; «Агонь і снег» і «Пошукі сустрэчы», 1959; «Мост», 1965) аб’яднаны ў пенталогію «Трывожнае шчасце» (1960, 1973, 1982). Выйшлі кнігі апавяданняў і аповесцей: «На знаёмых шляхах» (1949), «Дзве сілы» (1951), «Апавяданні» (1952), «Першае спатканне» (1956), «Матчыны рукі» (1961), «Вячэрні сеанс» (1968), «Лес майго земляка» (1970), «Бацька і дзеці» (1971), «Сцягі над штыкамі» (1976), «Гандлярка і паэт. Шлюбная ноч» (1976, пастаўлены кінафільмы адпаведна ў 1978 і 1980), «Браняпоезд „Таварыш Ленін“» (1985), «У роднай сям’і» (1986), «Драма» (аповесці, гістарычныя сцэны, 1990), а таксама кніжка апавяданняў для дзяцей «У Маскву» (1950). У 1965—1966 гадах выйшаў Збор твораў у 5 тамах, у 1977—1979 гадах — у 6 тамах.

Аўтар п’ес «Не верце цішыні» (апублікавана і пастаўлена ў 1958), «Выгнанне блудніцы» (апублікавана і пастаўлена ў 1961, асобнае выданне ў 1962), «Дзеці аднаго дома» (апублікавана і пастаўлена ў 1967), «Экзамен на восень» (1973, пастаўлена ў 1974), «Баталія на лузе» (1975), «І змоўклі птушкі» (1977, пастаўлена ў 1977), «Залаты медаль» (1979, пастаўлена ў 1980). Аўтар сцэнарыя 4-серыйнага тэлеспектакля «Трывожнае шчасце» (з А. Гутковічам, пастаўлены ў 1968), кінасцэнарыяў «Крыніцы» (з Ю. Шчарбаковым, пастаўлены ў 1964), «Хлеб пахне порахам» (пастаўлены ў 1974), «Атланты і карыятыды» (пастаўлены ў 1978). У 1974 выйшаў зборнік кінааповесцей і п’ес «Экзамен на восень».

Аўтар кніг публіцыстычных і літаратурна-крытычных артыкулаў «Размова з чытачом» (1973), «Карэнні і галіны» (1986).

У творах І. Шамякіна сучаснасць вымяраецца штодзённым жыццём, побытавымі клопатамі і турботамі. Ацэнкі таго, што адбываецца ў жыцці ў 1990-я гг., публіцыстычна-выкрывальныя: аповесці «Paradis auf Erden» (1992), «Вернісаж» (1993), «Слаўся, Марыя!», «Роздум на апошнім перагоне» (абедзве 1998). Пісьменнік, чыя творчасць у папярэднія гады была моцная вобразамі станоўчых герояў, носьбітаў перадавых для свайго часу грамадскіх ідэй, блізкіх яму самому, у жыцці станоўчага героя больш не бачыць: аповесці «Выкармак» (1996), «Звіхрэнне» (1998), раман «Губернатар» (2000). Па-сапраўднаму станоўчых герояў, людзей высокіх грамадскіх ідэалаў, сумленных, шчырых І. Шамякін знаходзіць у мінулым: у ваенных гадах («Зеніт») або сярод сваіх блізкіх («Слаўся, Марыя!»).

Памяць

• У гонар І. Шамякіна названы Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт.
• У Мінску на фасадзе дома № 11 па вуліцы Янкі Купалы, у якім пісьменнік пражыў з 1969 па 2004 гады, устаноўлена мемарыяльная дошка.
• У 2006 годзе ў вёсцы Карма Добрушскага раёна ўсталяваны бюст І. Шамякіна (скульптары Дзмітрый і Іван Папоў).
• Пра І. Шамякіна зняты дакументальныя фільмы «Пакуль ёсць сіла» (1979, рэжысёр Д. Міхлееў), «Імгненні жыцця» (2000, рэжысёр В. Цэслюк, Беларускі відэацэнтр).
• У 2016 годзе ў аграгарадку Карма Добрушскага раёна ўстаноўлена мемарыяльная дошка І. Шамякіну ў гонар яго 95-годдзя на будынку Кармянскай сельскай бібліятэкі, якая носіць імя знакамітага земляка.
• 3 верасня 2022 года ў Дзень беларускага пісьменства ў Добрушы адкрыты помнік І. Шамякіну (скульптары Уладзімір Піпін і Канстанцін Касцючэнка)[3] . У Добрушскім раённым краязнаўчым музеі адкрыта пастаянна дзеючая экспазіцыя, прысвечаная І. Шамякіну[4]

Узнагароды і званні

• Герой Сацыялістычнай Працы (29.01.1981)
• Ордэн Леніна (29.01.1981)
• Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі (23.03.1976)
• Тры ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга (25.02.1955; 28.10.1967; 29.01.1971)
• Ордэн Айчыннай вайны II ступені (06.04.1985)
• Ордэн «Знак Пашаны» (30.12.1948)
• Ордэн Дружбы народаў (14.05.1991)
• Ордэн Айчыны (Беларусь) III ступені (26.01.2001) — за вялікі асабісты ўклад у развіццё беларускай мастацкай літаратуры, актыўную творчую і грамадскую дзейнасць
• Медаль «За баявыя заслугі»
• Медаль «За абарону Савецкага Запаляр’я»
• Медаль «За ўзяцце Берліна»
• Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945»
• Медаль Францыска Скарыны
• Сталінская прэмія трэцяй ступені (1951) — за раман «Глыбокая плынь» (1949)
• Літаратурная прэмія імя Якуба Коласа (1959)
• Дзяржаўная прэмія БССР імя Якуба Коласа (1968) — за раман «Сэрца на далоні» (1963)
• Літаратурная прэмія Міністэрства абароны СССР (1978)
• Дзяржаўная прэмія БССР у галіне тэатральнага мастацтва, кінематаграфіі, радыё і тэлебачання (1982) — за кінафільм «Вазьму твой боль».
• Народны пісьменнік Беларускай ССР (1972).
• Член-карэспандэнт Акадэміі навук БССР (1980).
• Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1994).

Зноскі

1. ↑ Шамякин Иван Петрович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
2. ↑ https://web.archive.org/web/20110929105928/http://www.radiobelarus.tvr.by/eng/news.asp?type=cont&id=1169&date=31.08.2006
3. ↑ У скверы на праспекце Міра адбылося ўрачыстае адкрыццё помніка народнаму пісьменніку Беларусі Івану Шамякіну
4. ↑ В Добрушском краеведческом музее открылась постоянно действующая экспозиция, посвящённая Ивану Шамякину Архівавана 3 верасня 2022.

Літаратура

• Скурко А. Іван Шамякін: багатае жыццё // Наша гісторыя, № 3, 2018. — С. 4-12. ISBN 2617—2305

Спасылкі

	Іван Шамякін у Вікіцытатніку
	Іван Шамякін на Вікісховішчы

• 20 нечаканых фактаў пра Івана Шамякіна
• І. Шамякін. Раман «Атланты і карыятыды». Аўтограф. 1971 г.
• Іван Шамякін у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)
• І. Шамякін. Бiблiяграфiя