Ігнат Сымонавіч Легатовіч
Ігнат Сымонавіч Легатовіч (30 ліпеня (10 жніўня) 1796, маёнт. Малая Капліца, Гродзенскі павет — 28 верасня (10 кастрычніка) 1867) — беларускі і польскі паэт, педагог.
Біяграфічныя звесткі
Нарадзіўся ў шляхецкай сям’і. Рана страціў бацьку, і яго выхаваннем займаўся айчым Якуб Вішнеўскі. Скончыў дамініканскую школу ў Гродне, якая ўтрымлівалася на ўзроўні гімназіі. Затым паступіў у Віленскі ўніверсітэт на аддзяленне літаратуры і мастацтва, дзе ў 1817 атрымаў ступень магістра ў галіне філасофіі. Працаваў выкладчыкам лацінскай мовы ў Мінскай гімназіі (1817—1839), школьным інспектарам павятовых вучылішчаў у Лепелі, Полацку, і Вількаміры. У 1846, страціўшы зрок, пераехаў у Мінск, дзе заняўся рэпетытарствам і літаратурнаю творчасцю. Жыў бедна, бо не хапала пенсіі. Часта наведваў дом Марцінкевічаў, сябраваў з Вінцэнтам Дуніным-Марцінкевічам.
Вядомы як бібліёграф, выдавец гісторыка-літаратурных помнікаў, перакладчык, збіральнік афарызмаў. Меў багаты кнігазбор з унікальнымі выданнямі.
Быў узнагароджаны ордэнам Святога Станіслава 3-га класа.
Творчасць
Аўтар навуковай працы «Даследаванне пра лісты» (1817), кніг на польскай мове «Эпіграмы» (Вільня, 1848), дыдактычных двухрадковых максімаў «Алафтэгмы» (Вільня, 1854), павучальных кніг для дзяцей і юнацтва.
Эпіграмы I. Легатовіча звычайна манастрафічныя — ад двухрадковых мініяцюр да дванаццацірадковых вершаў з прыкметамі апавядальнасці. Тэматыка іх разнастайная, але традыцыйная для часоў Асветніцтва. Вершы і эпіграмы І. Легатовіча карысталіся вялікаю папулярнасцю ў тагачасным грамадстве. Паэт высмейваў і агульначалавечыя заганы, і непрыстойныя паводзіны і ўчынкі канкрэтных асоб. Эпіграмы І. Легатовіча скіраваны супраць зладзеяў, п’яніцаў, злосных жонак і графаманаў. Асаблівы рахунак І. Легатовіч выстаўляў дактарам, лячэнне якіх не толькі спустошала кішэню хворага, але і скарачала век, магчыма тут выявіўся горкі жыццёвы вопыт паэта, бо страціўшы зрок, ён доўга і безвынікова спрабаваў вярнуць яго з дапамогаю медыцыны[1].
Ёсць у Легатовіча эпіграмы, якія па форме і стылёвай арганізацыі тэксту ўпісваюцца ў свой жанр, аднак вылучаюцца інтанацыйнай цеплынёй, што зыходзіць ад зычліва-іранічнай вобразнасці. Напрыклад, словы пра тое, што зямны рай знаходзіўся не дзесьці між Тыграм і Еўфратам, а ля Нёмана («Дзе быў рай») успрымаюцца як прызнанне паэта ў любові да радзімы. Эпіграматычная ўмоўнасць дазволіла паэту быць крыху іранічным у дачыненні да гэтага супастаўлення, а таму вызваленым ад прэтэнцыёзнасці.
Легатовічавы мініяцюры, у якіх высмейваліся чалавечыя заганы, закраналі вострасацыяльныя пытанні свайго часу. Саркастычнае раскрыццё непрывабных паводзін і ўчынкаў як праявы чалавечай натуры ўвогуле перамяжалася з высмейваннем канкрэтных асоб. Самым вядомым творам І. Легатовіча была эпіграма на смерць жорсткага прыгонніка маршалка Мінскае губерні Леана Оштарпа, у якой сцісла і з’едліва паведамлялася, што пасля яго смерці «паны пакінуць піць — тады, сяляне, ежце».
Сацыяльны аспект з’яўляецца асноўным і ў эпіграме «Адказ хлопа». Пэўна, антыпрыгонніцкі пафас дадзеных твораў І. Легатовіча стаў тою акалічнасцю, якая звязала асобу паэта з ананімна надрукаваным у альманаху Адама Пянькевіча «Bojan» («Баян», 1838) беларускамоўным вершам «Скажы, Вяльможны Пане…» (напраўдзе ж, выдавец «Bojana» А. Пянькевіч у 1830-я гады яшчэ не меў сувязі з І. Легатовічам), за надрукаванне якога віленскі альманах быў забаронены цэнзурай. У гэтым творы паэт наблізіў сваю гаворку да людзей, сацыяльна прыніжаных. У сціслым беларуска-польскім дыялогу прыгоннага селяніна і пана больш гаваркі селянін, які не хоча мірыцца з сваім бяспраўным становішчам і, прадбачачы немінучае пакаранне прыгнятальніка на «страшным судзе», па-хрысціянску спачувае яму. Польскамоўны выраз «Цо тобе, хлопе, до тэго?», паўтораны вуснамі селяніна ў канцы дыялога надае вершаванай мініяцюры іранічны сэнс.
Зноскі
- ↑ Мархель У. На кампактнай мастацкай плошчы // Мархель У. Прысутнасць былога. С. 71.
Літаратура
- Кісялёў Г. Легатовіч // БЭ ў 18 т. Т. 9. — Мн., 1999.
- Янушкевіч Я. Услед за Міцкевічам і Пушкіным — Дунін-Марцінкевіч: Канцэпцыя аднаго супольнага юбілею аднаго з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры // Беларусіка — Albaruthenica кн. 20, 2001. С. 178—181;
- Хаўстовіч М. Паэзія 30-40 гг. ХІХ ст. (Ян Чачот, Ігнат Легатовіч, Тадэвуш Лада-Заблоцкі) // Лекцыі па гісторыі беларускае літаратуры. БДУ, 2005.
- Мархель У. Прадвесне адраджэння // Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. Т. 2. — 2-е выд. — Мн., 2010.