Антанас Венажындзіс

Антанас Віенажындзіс[1], Антанас Венажындзіс, Антанас Венажынскас, Вянужыс (літ.: Antanas Vienažindys, Vienužis, Antanas Vienažinskas, руск.: Антанас Венажиндис, Антанас Венажинскас, Венужис; 14 верасня 1841, вёска Анаполіс, Новааляксандраўскі павет, Ковенская губерня, Расійская імперыя — 17 ліпеня 1892, вёска Лайжува, Шавельскі павет, Ковенская губерня, Расійская імперыя) — літоўскі паэт і ксёндз.

У яго творчасці ўпершыню ў прафесійнай літоўскамоўнай літаратуры атрымала развіццё любоўная лірыка. Многія вершы Вянужыса сталі тэкстамі папулярных народных песень, бо ў вершах знайшлі сваё адлюстраванне рэаліі і праблемы сялянскага жыцця.

Біяграфія

Антанас Юсцінас Венажындзіс нарадзіўся 14 верасня 1841 г. у сям’і вольных літоўскіх сялян у вёсцы Анаполіс (каля маёнтка Дусяты) у Новааляксандраўскім павеце Ковенскай губерні Расійскай імперыі. Рана памёр яго бацька. Антанас меў трох братоў і сястру.

Спачатку вучыўся пяць класаў у гімназіі ў Панявежы. Жадаючы свайму сыну поспеху ў жыцці, маці адправіла Антанаса (пасля гімназіі) вучыцца ў 1861—1864 гг. на каталіцкага ксяндза ў Варнейскую духоўную семінарыю (у горадзе Ворні). Авалодаў польскай, рускай, французскай, нямецкай і лацінскай мовамі. У гімназіі пазнаёміўся з польскамоўнай, украінскамоўнай і рускамоўнай літаратурамі, якія аказалі на яго пэўны ўплыў. Цікавіўся тэалогіяй і філасофіяй. Напамяць ведаў каля 150 песень, з якіх каля 30 — уласныя.

У лютым 1865 г. жамойцкі біскуп Матэюс Валанчус пасвяціў Антанаса Венажындзіса ў каталіцкія ксяндзы. Ксяндзом Венажындзіс быў да канца свайго жыцця. Стаў ксяндзом у Панявежы, Шаўлях, Крынчыне (каля Шавель), пазней — у Вайнуце, дзе станавіўся адным з мясцовых арганізатараў руху кніганошаў. Супраціўляўся забароне літоўскамоўнага друку лацініцай, уведзеным расійскімі ўладамі. Пазней у 1873—1876 гг. быў вікарыем каталіцкага касцёла ў Браславе, а ў 1876—1892 гг. — пробашчам касцёла ў вёсцы Лайжаў (Лайжува). У Лайжуве ў 1883 г. абнавіў фасад і дах свайго драўлянага касцёла, але 20 чэрвеня (2 ліпеня) 1883 г. касцёл згарэў, як і многія іншыя будынкі ў вёсцы ў ходзе пажару. У 1884 г. падаў прашэнне да расійскіх улад дазволіць пабудаваць мураваны касцёл у Лайжуве, але толькі ў 1889 г. такі дазвол атрымаў. У 1890 г. мураваны касцёл з цэглы і чарапічным дахам пачалі ўзводзіць, але ксёндз не дачакаўся поўнага завяршэння будаўніцтва.

З 1890 г. хварэў на рак страўніка і лячыўся ў Варшаве, Рызе, Тарту, але лячэнне не дапамагло. Паэт памёр 17 ліпеня 1892 г. ад рака страўніка ў вёсцы Лайжува (каля горада Мажэйкея) у Ковенскай губерні Расійскай імперыі, дзе і пахаваны. Жалобная імша адбылася ў новым мураваным касцёле ў Лайжуве. На пахаванні прысутнічаў і прафесар варашаўскай духоўнай семінарыі Адомас Ячынаўскас (Adomas Jačinauskas), а таксама прыехала каля 100 ксяндзоў з Варшавы. Помнік на магілу быў куплены ў Рызе братам Антанаса Венажындзіса — Вінцасам. На надгробак былі насесены радкі з верша Вянужыса.

Творчасць

Пачаў пісаць вершы яшчэ ў час вучобы ў Варнейскай духоўнай семінарыі, але ніколі іх не публікаваў, таму не ўсе вершы створаныя паэтам захаваліся і невядома іх агульная колькасць. Штуршком для пачатку паэтычнай творчасці было каханне маладога ксяндза да дзяўчыны Рожы Стаўскайтэ, якая прыняла, як і яе бацька, пэўны ўдзел у Студзеньскім паўстанні (1863—1864) у краі і расійскімі ўладамі была са сваім бацькам выслана ў Сібір. Расстанне з дзяўчынай узрушылі душу юнака, што адлюстравалася ў гаротных пачуццях паэзіі — узнёслае каханне, пакуты, сум, мроя. Галоўнымі матывамі лірыкі сталі каханне і расстанне. Вянужыс лічыў песні, якія напаўняў вытанчаным пявучым лірызмам, што ідзе з глыбіні яго набліжанай да сялянства душы, суцяшэннем ад сваіх сардэчных нягод. Стаў заснавальнікам любоўнай лірыкі ў прафесійнай літоўскамоўнай літаратуры. У вершах часткова закранаюцца і сацыяльныя праблемы свайго часу.

Паэт ствараў вершы адразу як тэксты для песень: напісаўшы тэкст песні, Вянужыс адразу падбіраў на гармоніку для яе мелодыю, а пасля вучыў парафіяльных сялян выконваць гэтыя песні. Ксёндз любіў сялян. Песні перадаваліся сялянамі ад парафіі да парафіі — і разышліся па ўсім краі.

Акрамя любоўнай лірыкі пісаў вершаваныя прытчы, напрыклад, «Воўк і казёл» (1891).

Да нашага часу захавалася каля 30 песень Вянужыса. Пасля смерці паэта аўтарскія рукапісы былі, нажаль, спалены яго братам. Першы зборнік любоўнай лірыкі «Dainos» (перакладаецца як «Песні») з 26 песень, уласна нададзены псеўданімам «Вянужыс» і падрыхтаваны ксяндзом Антанасам Венажындзісам, быў надрукаваны ў 1894 г. у ЗША ксяндзом Ё. Жэбрысам (J. Žebris) — ужо пасля смерці паэта.

Песні Вянужыса спяваюцца народам да сённяшняга часу.

Ушанаванне памяці

У час Другой сусветнай вайны надгробак магілы Вянужыса быў часткова разбураны. У 1957 г. мясцовая настаўніца Юлія Раманаўскайтэ (Julija Ramanauskaitė) сваімі высілкамі і ініцыятывай аднавіла і абнавіла выгляд надгробка магілы паэта.

У 1987 г. у парку горада Мажэйкея была ўстаноўлена скульптура Антанаса Венажындзіса, аўтарам якой з’яўляецца скульптар Гедзімінас Якубоніс (Gediminas Jokūbonis). У 1997 г. у гонар Антанаса Венажындзіса была названа школа ў вёсцы Лайжува.

Зноскі

1. ↑ Паводле сучасных афіцыйных правіл транслітэрацыі.

Літаратура

• Lietuvių literatūros istorija. — Vilnius, 1958. — t. 2.
• Литовские поэты XIX века / сост. П. Чурлис. ; предисл. А. Венцлова. — Москва-Ленинград : Советский писатель, 1962. — 470 с.

Спасылкі

• Антанас Венажиндис // Краткая литературная энциклопедия
• Могила Антанаса Венажиндиса // kultmir.ru
• Antanas Vienažindys // mke.lt
• Rugsėjo taku į Laižuvą, kur Vienužio būta // budas.lt