Льюіс Кэрал

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Кэрал.

Льюіс Кэрал (англ.: Lewis Carroll, сапр. Charles Lutwidge Dodgson; 27 студзеня 1832, в. Дарсберы, Чэшыр, Англія — 14 студзеня 1898, Гілфард, Сурэй, Англія) — англійскі празаік , матэматык, логік, філосаф і фатограф.

Біяграфічныя звесткі

Сапраўднае імя — Чарлз Лютвідж Доджсан. Нарадзіўся ў шматдзетнай сям’і англіканскага святара. Скончыў каледж у Оксфардзе, атрымаў ступень магістра. У 1855-81 прафесар матэматыкі Оксфардскага ўніверсітэта. У 1861 прыняў сан дыякана і зрабіўся «донам» — членам коледжа Царквы Хрыстовай. Абавязкі гэтай пасады пакідалі яму шмат свабоднага часу. У 1867 наведаў Расію, напісаў «Рускі дзённік».

Выдавец часопісаў і пісьменнік Эдмунд Етс параіў Доджсану ўзяць псеўданім. Той прыдумаў некалькі варыянтаў і папрасіў Етса выбраць лепшы: Эдгар Катвеліс (анаграма сапраўднага імя — Чарлз Лютвідж), Эдгар У. Ч. Вестхіл (таксама анаграма), Луіс Кэрал і Льюіс Кэрал — апошнія 2 псеўданімы былі атрыманы шляхам перакладу імя «Чарлз Лютвідж» на латынь і зноў на англійскую мову. Етс выбраў апошні псеўданім. З таго часу Доджсан падпісваў свае навуковыя працы сапраўдным прозвішчам, а мастацкія творы — псеўданімам. Пры гэтым ён заўсёды адмаўляў, што Доджсан і Кэрал — адзін і той жа чалавек.

Ніколі не ўстапаў у шлюб і не меў дзяцей. Сябраваў з дзяцьмі сваіх знаёмых, расказваў ім казкі, прадумваў дзеля іх інтэлектуальныя задачы. Быў асабіста прывязаны да трох дачок Лідэла — дэкана свайго коледжа. Дзяўчынак звалі Ларына, Эдыт, Рода, Вайолет і Эліс (Аліса). Менавіта апошняя з іх зрабілася правобразам галоўнай гераіні двух найбольш вядомых кніг Доджсана.

Творчасць

Матэматычныя працы Кэрала-Доджсана не аказалі значнага ўплыву на навуку. Адукацыя Доджсана абмяжоўвалася толькі антычнай навуковай літаратурай (прынамсі «Асновы» Еўкліда) і некалькімі метадамі і тэорыямі сучаснікаў. Акрамя таго Доджсан быў амаль ізаляваны ад навуковага свету таго часу, мала што ведаў аб новых матэматычных вынаходніцтвах (Нееўклідавай геаметрыі Лабачэўскага і Гаўса, якаснай тэорыі дыферэнцыяльных ураўненій і інш). Тым не менш у апошні час узрастае цікавасць да матэматычных прац Кэрала, якія змяшчаюць у сябе нестандартныя і малавядомыя ідэі.

Значна большых поспехаў Доджсан дабіўся ў логіцы, ён распрацаваў графічную тэхніку рашэння лагічных задач, больш зручную, чым дыяграмы Эйлера і Джона Вена. Асноўныя творчы ў гэтай галінах — «Сімвалічная логіка» і «Лагічная гульня» (спрошчаны варыянт папярэдняй кнігі, напісаны для дзяцей).

Яго мастацкія творы набылі сусветную папулярнасць. Найбольш вядомы казачныя аповесці Льюіса Кэрала «Алісіны прыгоды ў дзівоснай краіне» (1865) і «Скрозь люстэрка» («Аліса ў Залюстроўі», 1871). У паэтыцы аповесцяў, пабудаваных на снах Алісы, дамінуюць прынцыпы «бяссэнсіцы» і інтэлектуальнай гульні; для іх характэрна спалучэнне гратэску, гумару з літаратурнымі алюзіямі і запазычаннямі. Спецыфіка твораў Л. Кэрала ў тым, што ў іх аб’ектамі субверсіўнай крытыкі стаюцца рэчы не толькі пазачасавыя, такія як чалавечая рацыянальнасць ці побыт, але і многія спецыфічна нацыянальныя рэаліі тагачаснай віктарыянскай эпохі.

Аўтар паэтычнай кнігі «Паляванне буркуна» (1876), рамана «Сільві і Бруна» (ч. 1-2, 1889-93), зборнікаў вершаў, загадак, шматлікіх прац па матэматыцы і логіцы. Пакінуў багатую эпісталярную спадчыну (98721 ліст).

Беларускія пераклады

• Алесіны прыгоды ў Цудазем’і / Пер. Макс Шчур. — Cathair na Mart: Evertype, 2013. — ISBN 978-1-78201-044-9
• Скрозь Люстэрка і што ўбачыла там Аліса / Пер. Вера Бурлак // ARCHE, 10-2009.
• Скрозь люстэрка, і што ўбачыла там Аліса / Пер. з англ. Вера Бурлак. — Мн.: «Галіяфы», 2017.

Зноскі

1. 1 2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
2. 1 2 MacTutor History of Mathematics archive Праверана 22 жніўня 2017.
3. ↑ Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek et al. Record #11851928X // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 10 снежня 2014.
4. ↑ Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 3 снежня 2020.
5. ↑ Artists + Artworks Праверана 26 жніўня 2021.
6. 1 2 3 Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004. Праверана 19 мая 2022.
7. ↑ National Heritage List for England
8. 1 2 Kindred Britain
9. ↑ Матэматычная генеалогія — 1997.
10. 1 2 RKDartists Праверана 9 верасня 2022.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9), ISBN 985-11-0035-8.
• John Pudney. Lewis Carroll and his world. Thames and Hudson. London 1976.

Спасылкі

• «Алесіны прыгоды ў дзівоснай краіне», на беларускай мове Архівавана 28 студзеня 2013.
• Снаркаловы
• Льюіс Кэрал у перакладзе Макса Шчура
• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Льюіс Кэрал