Павел Паўлавіч Ахрыменка

Ахрыменка Павел (Паўло) Паўлавіч (16.7.1919, Саланіцы, Лубэнскі раён — 7 снежня 1997, Сумы) — украінскі літаратуразнавец, фалькларыст, доктар філалагічных навук, прафесар (1959), акадэмік Акадэміі навук Украіны (1993), член Саюза пісьменнікаў Украіны, даследчык «Слова аб палку Ігаравым».

Біяграфія

Пачатак

Яшчэ 18-гадовым юнаком Паўло ўдзельнічаў у рэспубліканскім конкурсе школьнікаў на лепшы пераклад твораў Пушкіна. У 1937 годзе, трапіўшы на злёт маладых пісьменнікаў-літаратараў Украіны, пазнаёміўся з Максімам Рыльскім, які адзначыў маладога паэта-перакладчыка :

Прочитав ваш переклад «Анчара» Пушкіна. Мушу вас привітати – кращого перекладу цього твору в українській поезії немає

— (Альманах «Письменники Сумщини» 2005). Аднак, нягледзячы на пахвалу майстра ўкраінскай паэзіі, Паўло так і не стаў паэтам. Ужо пад час вучобы ў Кіеўскім універсітэце адчуў новае захапленне — літаратуразнаўства.

Канец 1930-х гадоў быў адзначаны масавымі арыштамі выкладчыкаў. Але зняволены былі не ўсе; ацалелыя С. Маслаў, М. Папоў, М. Грунскі шмат далі будучаму навукоўцу. Яго нарыс «Слова аб палку Ігаравым» атрымаў высокую ацэнку вядучых навукоўцаў. Артыкулы П. Ахрыменка з’яўляліся ў спецыяльных і папулярных выданнях, прыцягваючы ўвагу не толькі калег, але і супрацоўнікаў НКУС. У прыватнасці, у сваіх публікацыях у «Литературной газете» малады даследчык зрабіў смелую спробу рэабілітацыі Б. Грынчанка і О. Каніскага, якіх тады афіцыйная крытыка кваліфікавала як «буржуазных нацыяналістаў» і «вульгарных сацыёлагаў». Ратуе яго і запрашае на працу памочнікам Паўло Тычына, які ў той час быў міністрам адукацыі УССР.

Выкладчыцкая дзейнасць

У гады Другой сусветнай вайны П. Ахрыменка жыў у сваёй роднай вёсцы на акупаванай тэрыторыі. У 1945 годзе пасля заканчэння ўніверсітэта П. Ахрыменка стаў выкладчыкам Сумскага педагагічнага інстытута. Але выкладаў тут нядоўга. Таленавіты патрыёт муляў вочы савецкай адміністрацыі. П. Ахрыменка ўспамінаў:

Брудний наклеп і арешт за участь у націоналістичній організації, що ніби існувала в довоєнному Київському університеті, обірвали мої тодішні зв’язки із Сумами. Хоча під час слідства мою вину не довели і звільнили з-під арешту – звільнили і з Сумського інституту. Переїхав до Ворошиловограда – там теж роботу не знайшов.

Кампартыйныя ўлады выкарыстоўвалі апрабаваны метад: рабілі ўсё, каб таленавіты навуковец-пачатковец не мог прыкласці намаганні да развіцця ўкраінскай культуры: ва Украіне для яго зачынілі ўсе ўніверсітэты. Яму ўдалося ўладкавацца на працу ў Малдову (Кішынёў), а потым у Гомельскім універсітэце ў Беларусі. Але сапраўдны навуковец у любым асяроддзі знаходзіць магчымасць для самаўдасканалення. Тут ён хутка авалодаў беларускай мовай. У далейшым гэта вылілася ў манаграфіі (больш за 30), у якіх асвятлялася праблема беларуска-ўкраінска-расійска-літоўскіх адносін у літаратуры і культуры. На сімпозіумах навукоўцаў Ахрыменка выступаў толькі па-беларуску.

У 1972 годзе яго запрасілі вярнуцца ў Сумскі педінстытут: быў крызіс з выкладчыкамі, доктара філалагічных навук не было. Ён пагадзіўся. Загадваў кафедрай рускай і замежнай літаратуры.

Літаратуразнаўца

З першых месяцаў знаходжання ў Сумскай вобласці П. Ахрыменка хутка набыў творчы аўтарытэт — як крытык, літаратуразнавец.

Пачаў з арганізацыйных пытанняў. Акрамя яго, на Сумшчыне было ўсяго два члены Саюза пісьменнікаў. Пры газеце «Ленінська правда» існавала літаб’яднанне «Зажинок», якое насамрэч дзейнічала больш на паперы. Ахрыменка прыклаў шмат намаганняў, каб літаратурная студыя запрацавала на поўную моц. І вынік у будучыні — большасць удзельнікаў аб’яднання сталі членамі Саюза, журналістамі і філолагамі.

A. Стоўбін піша:

Ця студія виховала не одного доброго журналіста і професійного письменника, заклала підвалини письменницької обласної організації. Нагадаємо – письменницька організація утворилася 1985 року, П.Охріменко з часу утворення був заступником її голови, сумлінно виконуючи свої обов’язки до останніх днів життя…

З’яўленне П. Ахрыменкі ў Сумах супала з выхадам у Беларусі чарговай манаграфіі вучонага — «Летапіс брацтва» (Мінск) з падзагалоўкам: «Аб беларуска-ўкраінскіх фальклорных, літаратурных і тэатральных сувязях». Адносна вялікі аб’ём кнігі ахопліваў разнастайны матэрыял па ўкраінска-беларускіх культурных сувязях з XVII ст. Асобныя раздзелы кнігі былі прысвечаны даследаванню ролі і месца ў гэтых адносінах Т. Шаўчэнка і І. Франка, М. Багдановіча, Цёткі, Янкі Купалы і Максіма Рыльскага, Якуба Коласа, Івана Мікіценкі і многіх іншых дзеячаў культуры і літаратуры. Паэтычныя творы і пераклады, тэатральныя пастаноўкі, роднасць песень і прыказак, агульнасць казак, роля перыядычнага друку і крытыкі. — гэта далёка не поўны пералік момантаў, якія былі закрануты фундаментальнай працай П. Ахрыменка.

Развагі і высновы аўтара грунтаваліся на трывалым фактычным і дакументальным матэрыяле, ён праводзіў шматлікія псіхалагічныя параўнанні, прыцягваў вялікую колькасць эпісталярнай спадчыны. Глыбокае веданне аўтарам абедзвюх літаратур, шырокае выкарыстанне крыніц, аргументацыя вывадаў, высокі эстэтычны ўзровень аналізу — усё гэта было заслугай кнігі П. Ахрыменка.

Жывучы і працуючы ўсе наступныя гады ў Сумах, Паўло Паўлавіч працягваў падтрымліваць творчыя кантакты з калегамі з Беларусі і Літвы. Час ад часу там выходзілі яго новыя манаграфіі ці перавыдаваліся ранейшыя.

Памёр у Сумах. Пахаваны ў Сноўску Чарнігаўскай вобл.

Даследаванне «Слова аб палку Ігаравым»

Знаходзячыся ў Сумскай вобласці, П. Ахрыменка не мог не вярнуцца да сваіх яшчэ студэнцкіх зацікаўленняў «Словам аб палку Ігаравым». І якраз у час для ўкраінскай навуковай думкі: менавіта тады навукоўцы ў Маскве і Ленінградзе адназначна абвясцілі «Слова» спадчынай рускай культуры, а кіеўскія мовазнаўцы зусім маўчалі. Ахрыменка паставіў кропку ў пытанні аб тым, дзе адбываўся вядомы са «Слова» плач Яраслаўны — у Пуціўлі Сумскай вобласці. Ён унёс значны ўклад у іншыя праблемы вывучэння старажытнаўкраінскага эпасу. У Сумах грунтоўна рыхтаваліся да адзначэння 800-годдзя «Слова аб палку Ігаравым». Тут пад кіраўніцтвам П. Ахрыменка на працягу дзесяці гадоў працавалі восем семінараў па вывучэнні помніка, якія атрымалі статус міжнародных.

Прафесар Ахрыменка таксама вядомы як бібліяфіл, даследчык кнігі і бібліятэк. У яго кнігазборы больш за 6000 кніг на розных мовах, а аддзел беларускай кнігі амаль самы поўны ва Украіне.

Рэцэнзіі, водгукі

Волошко Є. Щоб друзі їздили мостами. // Вітчизна. — 1969, № 4.
Степанюк Б., Ющенко О. Пропагандист української літератури в Білорусі.// Друг читача. — 1969, 29 липня.
Ротач П. Тарас Шевченко і Білорусь. // Українська мова і література в школі. — 1970, № 3.
Дегтярьов В. Основні публікації професора П. П. Охріменка. — Суми. 1979.
Хвостенко Г. З когорти чесних. // Добрий день. — 1994, 15 липня.
Хвостенко Г. Людина з великої літери. // Червоний промінь. — 1994, 16 липня.
Столбін О. Творчий промінь. // Сумщина. — 1994, 16 липня.
Хвостенко Г. Вагоме слово про «Слово…» // Сумщина. — 1996, 2 жовтня.

Ушанаванне

Мармуровая мемарыяльная дошка на сцяне каля ўваходу ў Сумскі педагагічны ўніверсітэт.

Літаратура

Охріменко Павло Павлович // Шевченківська енциклопедія: — Т. 4: М—Па : у 6 т. / Гол. ред. М. Г. Жулинський. — Київ : Ін-т літератури ім. Т. Г. Шевченка, 2013. — С. 745—746.

Спасылкі

Тэмы гэтай старонкі:

Катэгорыя·Пісьменнікі Украіны

Змесціва гэтай старонкі з праектаў амерыканскага фонда «Вікімедыя» дасяжнае пад сукупнай ліцэнзіяй CC BY-SA 3.0 і GFDL.