Чарнарызец Храбр
Чарнарызец Храбр («манах-змагар», «манах храбры», або «манах Храбр») звязаны са сярэднявечным балгарскім трактатам пачатку X стагоддзя «Пра пісьмёны» (Прѣжде ѹбо словѣне не имѣхѫ книгъ. нѫ чрътами и рѣзами чьтѣхѫ и гатаахѫ погани сѫще. кръстивше же сѧ. римьсками и гръчьскыми писмены. нѫждаахѫ сѧ словѣнскы рѣчь безъ устроениа…). Абазначэнне навукоўцамі ідэнтыфікуецца па-рознаму. З аднаго пункта гледжання, «чарнарызец храбры» не імя, а паказвае на аўтара найстаражытнай славянскай азбукі, Святога Кірыла (Гануш 1859, Ільінскі 1915, Цанеў 1994, Федер 1999). З іншага (папулярнейшай) пункта гледжання «Чарнарызец Храбр» імя або псеўданім пісьменніка, які працаваў у Праслаўскай кніжнай школе ў канцы IX — пачатку X стагоддзяў.
Чарнарызец Храбры (як і шэраг іншых старажытных балгарскіх аўтараў) быў адкрыты для навукі рускімі славістамі.
У відзе друкаванага тэксту трактат «Аб пісьмёнах» упершыню з’явіўся ў так званай «Астрожскай азбукі» Івана Фёдарава (Астрог, 1578); другі раз надрукаваны таксама ў азбуцы (Вільня, 1621). Аднак з апублікаваннем тэксту імя яго аўтара вядома не стала, бо загаловак быў апісальным: «Паданне, як склаў Св. Кірыл Філосаф азбуку для славянскай мовы і кнігі перавёў з грэчаскай на славянскую мову». На працягу XVII і XVIII стагоддзяў тэкст трактата перадрукоўваўся шмат разоў, але ўсё ў той жа ананімнай рэдакцыі.
Імя Чарнарызеца Храбра адкрыта К. Ф. Калайдовічам, які знайшоў так званы «Лаўрэнціеўскі зборнік» (балгарскі рукапіс 1348 г., часоў цара Івана Аляксандра), дзе выявіў больш старажытную рэдакцыю твора, якая мае загаловак «О писменехь чръноризца храбра». Калайдовіч апублікаваў яе ў сваёй кнізе «Иоанн, экзарх Болгарский» (руск.: Іаан, экзарх Балгарскі, М., 1824) з палеаграфічнымі здымкамі.
Пазней было знойдзена яшчэ некалькі рукапісаў з тэкстам пад такім жа загалоўкам, так што ён замацаваўся ў навуцы як сапраўдны. У сярэдзіне XIX стагоддзя А. В. Горскі адкрыў так званы «маскоўскі спіс» трактата (XV стагоддзе), які, як лічаць, захаваў шматлікія старажытныя рысы пратографа; значэнне гэтага рукапісу ацаніў Спірыдон Палаўзаў, які апублікаваў яе ў сваёй кнізе «Век болгарского царя Симеона» (Век балгарскага цара Сімяона; Спб., 1852). Сярод наступных даследчыкаў тэксту варта згадаць І. В. Ягіча, які апублікаваў шэсць яго варыянтаў, і Л. С. Каравелава, які першым выказаў ідэю пра тое, што «Храбр» можа быць не сапраўдным імем, а псеўданімам. Найбольш грунтоўнай працай, прысвечаным асобы Храбра, лічаць манаграфію «Черноризец Храбър» балгарскага медыевіста К. М. Куева (1967). Крытычнае выданне тэксту па ўсіх спісах прадстаўлена ў кнізе славіста Уільяма Р. Федэра (1999)[1].
У славістыцы Храбр займае адно з важных месцаў, побач з Кірылам і Мяфодзіем і іх вучнем Кліментам Охрыдскім. Па сваёй тэматыцы і мэце яго твор цесна звязана са справай салунскіх братоў. Як прамы працяг апошняга, ён частка важнай для ўсіх славян кірыла-мяфодзіеўскай праблематыкі. Храбр у славістыцы выступае не толькі як адзін з самых значных пісьменнікаў эпохі балгарскага цара Сімяона I, але і наогул як адзін з найцікавых кніжнікаў балгарскага сярэднявечча.
Зноскі
- ↑ William R. Veder. Utrum in alterum abiturum erat: A Study of the Beginnings of Text Transmission in Church Slavic. — Bloomington, 1999. ISBN 0-89357-277-2
Літаратура
- Ignaz J. Hanuš, «Der Bulgarische ‘Mönch Chrabr’ (IX.-X. Jahrhundert)». Archiv für Kunde österreichischer Geschichts-Quellen 13, 1859, стр. 3-100
- Vatroslav Jagić, Codex slovenicus rerum grammaticarum. — И. В. Ягич, Рассуждения южнославянской и русской старины о церковно-славянском языке. Berlin, 1896. [Репринт: том 25 в серии «Slavische Propyläen», München: Wilhelm Fink Verlag, 1968.] (Тут опубликован текст упомянутого трактата в нескольких редакциях.)
- Григорий А. Ильинский, Кто был черноризец Храбър?. Византийское обозрение 3, 1915, стр. 151—156
- Цанко Цанев, Аспекти в изследването на ‘О Писменех Черноризца Храбра. Шумен (диссертация), 1994
- Донка Петканова, Черноризец Храбър. София: Време, 1999. ISBN 954-8568-13-6
Спасылкі
- Текст трактата «О письменах» (по списку 1348 года)(недаступная спасылка)
- Московский список трактата «О письменах» (РГБ ф. 173.I, № 145, листы 379—382об.)
- Текст трактата «О письменах» по Московскому списку XV века с комментариями Б. Н. Флоря
- Текст трактата «О письменах» в переводе В. Я. Дерягина Архівавана 20 снежня 2006.
- Цветная фотография «Лаврентиевского сборника», раскрытого на странице с началом трактата «О письменах» Архівавана 11 сакавіка 2007.
- Л. Б. Карпенко. «Сказание о письменах» черноризца Храбра как источник изучения глаголической проблемы Архівавана 2 красавіка 2015.
- С. Г. Виленский. «Сказание черноризца Храбра о письменах славянских». Одесса. 1901(недаступная спасылка)
