Эміль Буарак

Эмі́ль Буара́к (поўнае імя — Агюстэн Эміль Буарак фр.: Augustin Émile Boirac; 26 жніўня 1851, Гельма, Алжыр — 20 верасня 1917, Сальс-ле-Шато) — французскі філосаф, псіхолаг, парапсіхолаг, эсперантыст.

Біяграфія і акадэмічная дзейнасць

Нарадзіўся 26 жніўня 1854 года ў горадзе Гельма (Алжыр). Вывучаў літаратуру і філасофію ва ўніверсітэце Бардо, ступень бакалаўра па літаратуры атрымаў у 1874 годзе, а ступень агрэжэ па філасофіі — ў 174 годзе[4]. У 1894 годзе абараніў дысертацыю па тэме «Ідэя феномена», ў якой спрабаваў прымірыць тэорыі Рэнувье і Фулье ў адносінах да матэрыі, рэальнасці навакольнага свету, ідэалізму і фенаменалізму[5]. З 1871 года на працягу 26 гадоў выкладаў філасофію ў французскіх навуковых установах, у тым ліку ў прэстыжным ліцэі Кандарсэ (1882—1897); у 1897—1902 гадах служыў рэктарам універсітэта Грэнобля, а ў 1902—1917 гадах — рэктарам універсітэта Дыжона. У 1906 годзе быў аббраны членам-карэспандэнтам французскай Акадэміі маральных і палітычных навук[4][6].

Больш за ўсё праславіўся сваімі даследаваннямі і эксперыментамі ў галіне псіхалогіі і парапсіхалогіі. З’яўлецца аўтарам тэрміна «дэжавю», прапанаваўшы яго ў 1876 годзе[7]. Займаўся вывучэннем гіпнозу і спіріытызму; у 1898 годзе быў у групе, якая даследавала спірытычныя здольнасці італьянскага медыума Эўсапіі Паладзіна[8]. Даследаваў такія з’явы, як месмерызм, «транспазіцыя пачуццяў», «магнетычнае ўзаемапаразуменне», «экстэрыярызацыя адчувальнасці», «экстэрыярызацыя сілы рухальных нерваў» і г.д. З’яўляўся аўтарам шматлікіх навуковых, дыдактычных і папулярных публікацый на тэмы філасофіі, псіхалогіі і маралі. Акрамя таго Буірак з’яўляўся заснавальнікам электратэхнічнага інстытута ў Грэнобле і інстытута віна ў Дзіжоне[4][5][6]. Кавалер ордэна Ганаровага легіёна[9].

Быў жанаты, меў чатырох дяцей. Памер 28 верасня 1917 года ў горадзе Сальс-ле-Шато[6] пры не зусім зразумелых абставінах (па адной з версій — падчас спірытычнага сеанса; згодна з другой версіяй, ён скончыў жыццё самагубствам з-за страты «цягі да жыцця»). Быў пахаваны ў Сальс-ле-Шато, але 6 кастрычніка таго ж года быў перапахаваны ў Дыжоне на могілках Péjoces[6]; у гэтым жа горадзе ў яго гонар названа невялікая вуліца[10].

Эсперанта-дзейнасць

Пазнаёміўся з эсперанта ў 1900 годзе і неўзабаве стаў яго актыўным прыхільнікам. З’яўляўся аўтарам многіх артыкулаў аб эсперанта на французскай мове і эсперанта; пераклаў на эсперанта твор Лейбніца «Манадалогія» (1902)[11] і некалькі мастацкіх твораў. Дзякуючы яго намаганням эсперанта быў на нейкі час уключаны ў навучальную праграму ўніверсітета Дыжона. Буарак быў старшынёй I сусветнага кангрэса эсперантыстаў (1905, Булонь-сюр-Мэр), старшынёй Моўнага камітэта, а ў 1908—1917 гадах — старшынёй Акадэміі эсперанта[4].

Абраная бібліяграфія

Творы па філасофіі і псіхалогіі

• La dissertation philosophique, choix de sujets, plans, développements avec une introduction sur les règles de la dissertation philosophique (1890)
• Cours élémentaire de philosophie (1891, 1892)
• L’idée du phénomène, étude critique et analytique (1894)
• De spatio apud Leibnitium (1894)
• Oeuvres philosophiques de Leibniz (1900)
• Leçons de psychologie appliquées à l’éducation (1902, сумесна з A. Magendie)
• La psychologie inconnue. Introduction et contribution à l’étude expérimentale des sciences psychiques (1908)
• Leçons de morale (1910)
• Esquisse d’une interprétation du monde: d’après les manuscrits de l’auteur (1913, сумесна з Alfred Fouillée)
• L’avenir des sciences psychiques (1917)

Творы, якія маюць адносіны да эсперанта

• Monadologio (Лейбніц, пер. на эсперанта, 1902)
• Ŝlosileto kvarlingva (1903)
• Perdita kaj retrovita (1905)
• Qu’est-ce que l’espéranto? (1906)
• Le Congrès espérantiste de Genève (1906)
• Pri la homa radiado (1906)
• Don Juan aŭ la ŝtona festeno (Мальер, пер. на эсперанта, 1909)
• La kvara mago aŭ la alia saĝulo (Генры ван Дайк, пер. на эсперанта, 1909)
• Plena Vortaro Esperanto-Esperanta kaj Esperanto-Franca (1909)
• Le problème de la langue internationale (1911)
• Vortaro de la oficialaj radikoj de Esperanto (1911)
• Fundamentaj principoj de la vortaro esperanta (1911)

Зноскі

1. 1 2 Émile Boirac // SNAC — 2010. Праверана 9 кастрычніка 2017.
2. 1 2 Bibliothèque nationale de France Émile Boirac // data.bnf.fr: платформа адкрытых дадзеных — 2011.
3. ↑ , Augustin Émile Boirac // Annuaire prosopographique : la France savante Праверана 9 кастрычніка 2017.
4. 1 2 3 4 Gorecka, H.; Korĵenkov A. Nia diligenta kolegaro //  (эсп.) . — Kaliningrado-Kaunas: Sezonoj-LEA, 2018. — P. 38-40. — 500 экз. — ISBN 978-609-95087-6-4.
5. 1 2 Сеткавая версія «Энцыклапедыі эсперанта» (1934, Будапешт, выдавецтва Literatura Mondo)
6. 1 2 3 4 Décès du recteur Émile Boirac. Académie des sciences, arts et belles-letters de Dijon.
7. ↑ Brown, Alan S. [dejavuexperience00brow The Deja Vu Experience]. — Psychology Press, 2004. — С. 11. — 244 с. — ISBN 1-84169-0-759.
8. ↑ Unruly Spirits: The Science of Psychic Phenomena in Modern France (англ.) . — 2010. — P. 63. — 202 p. — ISBN 9780252035647.
9. ↑ Comité des travaux historiques et scientifiques — BOIRAC, Augustin Émile
10. ↑ Вуліца імя Буарака на Картах Google.
11. ↑ Гл. тэкст перакладу ў Вікітэке

Спасылкі

	Эміль Буарак на Вікісховішчы

• Творы Э. Буарака ў інтэрнэт-архіве