Юрый Жывіца

Ю́рый (Яго́р) По́пка (7 кастрычніка 1912, хутар Высокі Груд Пружанскага павета, Расійская імперыя — 29 красавіка 1990, Ляймен, Германія) — беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, нацыяналіст, выдавец, пісьменнік. Псеўданімы: Б. Жубровіч, Юрый Жывіца, Сымон Іванюковіч, Ягор Чарнагалоў.

Біяграфія

Нарадзіўся на хутары Высокі Груд Гарадзечанскай воласці (Пружанскі павет). Бацька — Сымон Попка з вёскі Брады, маці — Ганна Іванюковіч з Прылуччыны. Меў чатырох старэйшых сясцёр: Марылю (памерла ў маладым узросце), Антаніну, Юлю і Серафіму.

З пачаткам Першай сусветнай вайны сям’я выехала ва Украіну, у Харкаўскую губерню. Адсюль бацька з’ехаў у Мурманск на працу. Пасля сканчэння вайны вярнуліся ў Высокі Груд.

Юрый захапіўся беларускасцю падчас навучання ў польскай гімназіі, набываў беларускія газеты, календары. У 30-я гады скантактаваўся з беларускімі студэнтамі Віленскай гімназіі.

У час нямецкай акупацыі ўзначальваў аддзел працы і сацыяльнага забеспячэння ў Пружанах, заснавальнік і старшыня Пружанскага аддзялення Беларускага камітэта ў Беластоку (1943—1944). Аддзяленне размяшчалася на рагу Царкоўнай і Гімназіяльнай вуліц. За час яго дзейнасці былі адкрытыя беларуская васьмікласная школа ў Пружанах (заняла будынак былой польскай гімназіі), школы ў Арабніках, Чахцы, Агародніках, Купічах, Дабучыне. 27 чэрвеня 1944 года Юрый Попка браў удзел у Другім Усебеларускім кангрэсе ў Мінску[1]. 11 ліпеня 1944 у сувязі з надыходам Чырвонай арміі выехаў на захад.

Працаваў на фабрыцы ў Цвітаве, у баўэра ў Шусенрыдзе(ням.) бел. (каля Бібераху-на-Рысе, зямля Бадэн-Вюртэмберг). Пасля адкрыцця лагераў УНРРА пераехаў у Біберах-Бергергаўзен, пасля ў Віндсберг.

Актыўна ўдзельнічаў у грамадска-палітычным жыцці беларускай эміграцыі ў Германіі. Член замежнага сектару Беларускай незалежніцкай партыі[2], кіраўнік нацыяналістычнай арганізацыі «Згуртаванне беларускіх патрыётаў». У 1952—1954 — кіраўнік палітычна-прапагандысцкага аддзела Галоўнага штаба Беларускага Вызваленчага Фронту (пад псеўданімам Б. Жубровіч).

У 1971 годзе пераехаў у Ляймен (Бадэн), дзе заснаваў ва ўласнай кватэры на Гётэштрасэ, Беларускі музей. Адкрыццё адбылося 15 сакавіка 1982 года з удзелам мясцовых беларусаў і мэра Лаймена Г. Эрхбара. Экспанаты для яго былі сабраны з усяе Заходняе Германіі: паясы, убранне, лапці, лыжкі, посуд, кнігі[3]. Выстаўленыя ўзнагароды заснавальніка, атрыманыя ад кіраўніцтва БЦР на эміграцыі, мандат і пасведчанне дэлегата II Усебеларускага кангрэса (1944), творы і перыядычныя выданні, якія выходзілі пад рэдакцыяй Юрыя Попкі і інш.

У 1987 на могілках у раёне Лаймена Санкт-Ільгене яго стараннямі быў усталяваны помнік загінулым у 1939—1945 беларусам. Заснаваны ім Інстытут беларусаведы (Institut der Bjelorussischen Kulturwissenschaften або Bjelorussisches Institut) меў на мэце заахвочванне даследаванняў па гісторыі Беларусі. Тут выдаваліся кнігі Попкі і іншых эміграцыйных беларускіх аўтараў, а ад 1986 года і друкаваны орган «Весткі Інстытута беларусаведы» (Berichte des Instituts der Bjelorussischen Kulturwissenschaften, кн. 1—8, выходзіў да 1993).

Памёр у 1990 годзе. Пахаваны на могілках Санкт-Ільгена. На надмагіллі напісаны аповед жыцця памерлага: «Пасьля Другой усясьветнай вайны мая Радзіма была акупаваная ды падзеленая саветамі-расейцамі й палякамі. У знак пратэсту я не вярнуўся на сваю Радзіму. Аднак сваёй Бацькаўшчыне я застаўся верным. У маім сэрцы й маёй душы да апошніх дзён. На сваёй новай Радзіме, Нямеччыне, у Санкт-Ільгэне я выказваю ўдзячнасьць усім маім сябрам. Жыве Беларусь!»[4]

Сваю маёмасць запаведаў «самастойнай беларускай дзяржаве»:

Горад Лаймен — часовы ўладар маёй маёмасці. Сапраўдным уладаром станецца самастойная беларуская дзяржава, у якой будзе жыць беларускі народ… Гэтая самастойная беларуская дзяржава мусіць быць незалежнай ад палітыкі іншых краін… Акрамя майго прыватнага дому, дзе месціцца музей, я маю яшчэ два дамы. Прыбыткі, што будзе атрымліваць горад Лаймен за гэту нерухомасць, мусяць пакрываць кошты для патрэбаў музея, беларускага помніка й дагляду за маёй магілай. Рэшта мусіць накіроўвацца на культурныя патрэбы майго народа за мяжой і ў Беларусі, на фінансавую падтрымку «Нямецка-беларускай арганізацыі сумеснай працы ў галіне культуры», выплату ганарараў ці прэмій пісьменнікам, мастакам, журналістам ці выдаўцам кніг, што дэманструюць наш беларускі дух, культуру, гісторыю, сённяшні трагічны час для беларускага народа.
Юрый Попка

Пасля яго смерці экспанаты беларускага музея з кватэры пераведзеныя ў лайменскі краязнаўчы музей, які таксама знаходзіўся ў раёне Санкт-Ільген. Музея больш няма.[5]

Літаратурная дзейнасць

Першы літаратурны твор «Восенню» надрукаваў у 1938 годзе ў часопісе «Шлях моладзі», першы артыкул «Пазнавайма родны край!» — тамсама ў 1939. У 1942—1944 — адзін з аўтараў штотыднёвай беларускамоўнай беластоцкай газеты «Новая дарога».

Друкаваўся пад псеўданімам Юрый Жывіца. Ва ўласных творах адлюстраваў барацьбу беларускіх партызанаў і падпольнікаў за незалежнасць Беларусі ў ваенныя і пасляваенныя гады.

На эміграцыі заняўся найперш выдавецкай дзейнасцю. У Рэгенсбургу ў 1947 распачаў выхад бюлетэню «Adradћeсnie» разам з Янкам Чарнецкім і Станіславам Грынкевічам[6]. Выдаваў таксама газеты і часопісы «Наш сцяг», «Вехі» (Пірмазенс-Віндсберг, 1956-1988, 34 нумары), «Беларуская праўда». Праз нейкі час рэдагаваў бюлетэні Беларускай Цэнтральнай Рады. Выдаваў часопіс «Напагатове» (1948), распаўсюджваў бюлетэнь «Весткі з Беларусі». Выдаў шмат кніг па гісторыі, этнаграфіі і культуры Беларусі, у т.л. працы У. Ігнатоўскага, А. Цвікевіча.

Юрый Попка значыцца суаўтарам «Этнаграфічнае карты Беларусі», на якой да Беларусі аднесеныя Падляшша і ўся паўночная Чарнігаўшчына разам з Чарнігавым[7].

Бібліяграфія

• Jurij Živiza. Abgebrochene Melodie / aus d. bjeloruss. Sprache v. Tamara Palesja. — Pirmasens: Viechi, 1960. — 8 с.[8]
• Жывіца, Юрый. U sanatoriaj beli: raskazy-uspaminy. — Пірмазенс: «Вехі», 1961. — 20 с.
• Жывіца, Юрый. Умелы падыход. — Пірмазенс: «Вехі», 1962. — 20 с.
• Жывіца, Юрый. Пушча шуміць: аповесьць. — Пірмазенс: «Вехі», 1963. — 99 с.[9]
• Радаслаў Астроўскі — Прэзыдэнт Беларускай Цэнтральнай Рады, ягонае жыцьцё, праца і змаганьне. — Пірмазенс: «Вехі», 1964. — 74 с.
• Juri Živiza. Śviecić u tumanie: [Roman aus dem Leben des weißruthenischen Volkes, 1939―1949] = Сьвеціць у тумане / aus dem Weißruthenischen von Ferdinand Neureiter. — Leimen: Bjelorussisches Institut, 1985. — 169 с.
• Juri Popko, Johannes Paulus (Papa, II.). Briefe an Papst Wojtyla: in bjeloruss. u. dt. Sprache. — Pirmasens: Viechi, 1986.
• Juri Popko. Briefe an Papst Wojtyla in bjelorussischer und deutscher Sprache Dokumente in bjelorussischer und polnischer Sprache: die Zwei Gesichter des Papstes. — 2. — Bjelorussische Wahrheit, 1988. — 54 с.
• Juri Popko. Die Wurzeln der bjelorussischen (weißruthenischen) Nation und Kultur / Redakteur Juri Popko; Übersätzung von Ferdinand Neureiter. — Leimen: Bjelorussisches Institut, 1988. — 132 с.

Кнігі, выдадзеныя Інстытутам беларусаведы

• Летапіс Віленскай беларускай гімназіі, 1919—1944: зборная праца / рэд[актар] Юры Жывіца. — 2-е выд., папраўленае і дапоўненае. — Пірмазенс: «Вехі», 1983.[10]
• *Ярмалковіч, В.* Цярністы шлях Беларусі. — Пірмазенс: «Вехі», 1983.
• *Ostroŭski, R.* Bjelorussland im X bis XVI Jahrhundert / aus der bjelorussischen Sprache von Ferdinand Neureiter. — Leimen: Bjelorussisches Institut, 1986. — 37 с.
• Das Igor-Lied: eine Heldendichtung. Übertragung von Rainer Maria Rilke, der neubjelorussische Text von Ryhor Baradulin mit Vorwort von Jazep Biełavieżski / Übersetzung von Ferdinand Neureiter. — Leimen: Bjelorussisches Institut, 1987. — 73 с.
• *Петрук, У.* Падляшская архітэктура XIX ст. — Leimen: Bjelorussisches Institut, 1987.
• *Ярмалковіч, В.* Права і дзяржава. Асноўныя паняцці права з нарысам гістарычнага развіцця дзяржаўнасці і права Беларусі. — Leimen: Bjelorussisches Institut, 1989. — 194 с.
• *Ярмалковіч, В.* 3 падвіленскіх палёў. — Leimen: Bjelorussisches Institut, 1989. — 213 с.

Зноскі

1. ↑ С. К.. Другі Усебеларускі Кангрэс (нявызн.). Беларуская палічка (16 студзеня 2012).
2. ↑ Сяргей Ёрш. Вяртаньне БНП. Асобы і дакумэнты Беларускай Незалежніцкай Партыі (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 25 ліпеня 2019.
3. ↑ Дзмітрый Крывашэй.. Беларусь — краіна эмігрантаў? (нявызн.). Stowarzyszenie Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne (26 снежня 2011).(недаступная спасылка)
4. ↑ Запавет эмігранта
5. ↑ Лёс стагоддзя ў лёсе чалавека
6. ↑ Юрэвіч Лявон.. Бацькаўшчына (нявызн.). Гісторыя газетаў «Бацькаўшчына» і «Беларус» (1947—2000). Камунікат (26 снежня 2011).
7. ↑ Володимир Леонюк. Попко Юрій // Словник Берестейщини. — Львів: Видавнича фірма «Афіша», 1996. — С. 252. — ISBN 966-95063-0-1.
8. ↑ Запрос: a001=”BY-NLB-ar106778” (нявызн.). Сводный электронный каталог. Нацыянальная бібліятэка Беларусі (26 снежня 2011).
9. ↑ Запрос: a001=”BY-NLB-ar106778” (нявызн.). Сводный электронный каталог. Нацыянальная бібліятэка Беларусі (26 снежня 2011).
10. ↑ Віленская беларуская гімназія (нявызн.). Сводный электронный каталог. Нацыянальная бібліятэка Беларусі (26 снежня 2011).

Літаратура

• Ляднёва А. Жывіца // БЭ ў 18 т. Т. 6. Мн., 1998.

• Здановіч Іван Юльянавіч. Попка Юрый // Рупліўцы беларускага нацыянальнага адраджэння з Пружаншчыны: Грамадска-літаратурны даведнік. — Пружаны, 2003. — С. 85.
• Попка Юрый. // Беларускі нацыяналізм: даведнік / Укладальнік: Пятро Казак. — Мн.: Голас Краю, 2001.
• Лявон Юрэвіч. Юрый Жывіца. Маё паходжанне // Беларуская мемуарыстыка на эміграцыі. — Нью-Ёрк: Беларускі Інстытут Навукі і Мастацтва, 1999.
• Лявон Юрэвіч. Попка Юрый. // Літаратурны рух на эміграцыі. — Мн.: БГА, 2002.

Спасылкі

• Аляксандр Адзінец. Запавет эмігранта
• Міхась Лебедзь. Юрый Попка і яго ўнёсак у беларускую культуру на эміграцыі Архівавана 13 студзеня 2014.