Авідзій

Авідзій, Публій Авідзій Назон (лац.: Ovidius; 43 да н.э. — 17/18) — антычны рымскі паэт эпохі прынцыпата. Аўтар шматлікіх любоўных лірычных элегій, пасланняў, а таксама твора «Метамарфозы».

Біяграфія

Авідзій нарадзіўся ў горадзе Сульмона, у акрузе пелігнаў, нявелічкага народа сабельскага племені, якія жылі на ўсходзе ад Лацыума, у гарыстай частцы Сярэдняй Італіі. Месца і час свайго нараджэння Авідзій адзначае ў адной з сваіх «журботных элегій». Паэт паходзіў з заможнай сям’і, таму Авідзій атрымаў добрую адукацыю. Наведваючы ў Рыме школы вядомых настаўнікаў, Авідзій яшчэ з малых гадоў заўважыў у сябе цягу да паэзіі. Ён прызнаваў, што калі трэбы было пісаць прозай, з-пад яго пяра выходзілі вершы.

Па жаданню бацькі, Авідзій уладкаваўся на дзяржаўную працу, але, папрацаваўшы на некалькіх пасадах, вырашыў, што гэты занятак не для яго. Авідзій больш за ўсё любіў пісаць вершы. Па жаданню бацькоў ён рана ажаніўся, але і хутка ён разышоўся са сваёй жонкай. Другі шлюб таксама быў няўдалы і толькі з трэцяй жонкай, якая мела дачку ад першага шлюбу, ён пражыў доўга й, верагодна, у шчасці. Сваіх дзяцей у Авідзія не было.

Ён атрымаў адукацыю ў Рыме па рыторыцы пад кіраўніцтвам настаўнікаў Арэлія Фукса і Порцыя Латрона разам са сваім братам, які маў поспех у прамоўніцкім мастацтве[7]. Ягоны бацька жадаў, каб Авідзій вучыўся рыторыцы ў адносінах да юрыдычнай практыцы. Аднак паводле словаў Сенекі Старэйшага, Авідзій як правіла выкарыстоўваў эмацыйны бок у рыторыцы, а не аргументаваны. Пасля смерці свайго брата ва ўзросце 20 гадоў, Авідзій адмовіўся ад навучання юрыспрудэнцыі і некаторы час паэт правёў у падарожжы ў Афіны, Малую Азію і Сіцылію, а па вяртанні пачаў дзейнасць на літаратурнай ніве. Сярод сяброў Авідзія былі такія вядомыя паэты, як то Гарацый і Праперцый. Сам Авідзій шкадаваў, што ранняя смерць Тыбула перашкодзіла ўсталяваць паміж імі блізкія адносіны і што Вергілія (які звычайна не жыў у Рыме) ён толькі бачыў. На восьмым годзе н.э. Аўгуст па неўсталяванай прычыне выслаў Аідыя ў горад Томы, дзе на дзевятым годзе жыцця ў высылцы ён сканаў. Лічыцца, што твор «Фасты» быў апублікаваны пасмяротна. Дзякуючы старажытнарымскаму паэту паўстала распасюджанае мужчынскае імя ў сучаснай Румыніі — Авідзіў. Акрамя таго ў горадзе Канстанца (сучаная назва горада Томы) была ўсталёвана статуя ў памяць пра выбітнага старажытнарымскага літаратара.

Творчасць

Бліскучы паэтычны дэбют Авідзія звязаны з жанрам эратычнай элегіі, даволі распаўсюджаным у яго часы. У гэтым жанры адбіліся настроі сярэдніх слаёў грамадства, якія звярталіся ад грамадскай дзейнасці ў сферу асабістага жыцця. Паэт выкарыстоўваў творчасць сваіх папярэднікаў, аднак ён не быў толькі пераймальнікам, бо свае элегіі ён складаў у зусім іншай танальнасці, у гуллівай, часам легкадумнай, трактоўцы тэмы кахання. Публічныя дэкламацыі «Любоўных элегій» адразу прынеслі іхнаму аўтару ўсеагульнае прызнанне.

Першымі літаратурнымі досведамі Авідзія, за выключэннем тых, якія ён, па яго ўласных словах, аддаваў агню «для выпраўлення», былі «Гераіні» (па-лацінску: Heroides) і любоўныя элегіі. Нечакана элегіі атрымалі палітычную афарбоўку, калі паэт палемізаваў супраць тэндэнцый Актавіяна Аўгуста заканадаўчым шляхам аднавіць строгасць сямейных нораваў. Новую форму для варыяцыі элегіі паэт стварыў у зборніку «Гераіні», дзе ў выглядзе скаргаў міфічных гераіняў на сваіх палюбоўнікаў і мужоў, з якімі яны былі ў расстанні, па-майстэрску раскрываецца псіхалогія асобных гераіняў. Авідзій выкарыстоўваў дзеля напісана матэрыял з трагедыяў Еўрыпіда і твораў эліністычнай літаратуры і мастацтва, аднак мадэрнізуючы міфалагічныя вобразы, ён захаваў толькі традыцыйныя імёны і сітуацыі.

Яскравасць паэтычнай здольнасці Авідзія добра выказваецца ў «Гераінях», але найбольшую ўвагу рымскага грамадства ён звярнуў на сябе любоўнымі элегіямі, якія выйшлі, пад назвай «Каханне» (па-лацінску: Amores), спачатку ў пяці кнігах, але пасля, па выключэнню многіх твораў самім паэтам, склаўшымі тры кнігі з 49 вершамі. Гэтыя любоўныя элегіі, склад якіх у той ці іншай ступені, магчыма, грунтуецца на любоўных прыгодах, перажытых паэтам асабіста, звязаныя з выдуманым імем яго сяброўкі, Карыны, якое і прабразгала на ўвесь Рым, як пра гэта заяўляе сам паэт (па-лацінску: totam cantata per Urbem Corinna). У гэтай даволі распаўсюджанай у рымскай літаратуры форме, якая ўжо мела сваіх класікаў, Авідзію атрымалася выявіць у поўнай сіле яскравую здольнасць, якая адразу зрабіла яго імя гучным і папулярным. Сканчаючы апошнюю з гэтых элегій, ён малюе сябе гэтак жа праславіўшым свой народ пэлігнаў, колькі Мантуя абавязана сваёй славай Вергілію, а Верона — Катулу. Бясспрэчна, паэтычнага таленту, вольнага, нязмушанага, бліскучага досціпа і трапнасці выказвання, у гэтых элегіях вельмі шмат, гэтак жа шмат дакладных жыццёвых назіранняў, увагі да дэталяў і версіфікатарскага таленту, для якога, відаць, не існавала ніякіх метрычных цяжкасцей.

«Навука кахання»

Не меншы рэзананс выклікала і наступны твор паэта, пры падрыхтоўку якога ён абвяшчаў сваім чытачам яшчэ ў 18-й элегіі II кнігі і які ў рукапісах і выданнях Авідзія носіць назва «Навука кахання» (па-лацінску: Ars amatoria), а ў творах самога паэта — проста «Ars». Гэта дыдактычная паэма ў трох кнігах, напісаная, як і амаль усе творы Авідзія, элегічным памерам і ўтрымоўвае ў сабе навучанні, спачатку для мужчынаў, якімі сродкамі можна набываць і захоўваць за сабой жаночую любоў (1 і 2 кнігі), а потым для жанчын, як яны могуць прыцягваць да сябе мужчынаў і захоўваць іхнюю прыхільнасць. Сачыненне гэта, адрознае ў іншых выпадках вядомай нясціпласцю зместу, якую аўтар змушаны быў апраўдваць перад афіцыйнай мараллю той падставай, што пісаў свае настаўленні для вольнаадпушчэнцаў і чужаземак Рыма, на якіх патрабаванні аб строгасці паводзінаў не распаўсюджваліся. У літаратурным дачыненні твор цудоўна выкрывае сабой поўную сталасць таленту і руку майстра, якая ўмее адштукаваць кожную падрабязнасць і не стамляецца маляваць адну карціну за адной, з бляскам, цвёрдасцю і самавалоданнем. Напісаны гэты твор быў у 2—1 гадах да н.э., калі паэту было 41—42 гады.

Высылка

Увосень 9 года Авідзій нечакана быў адпраўлены Аўгустам у высылку на берагі Чорнага мора, у дзікую краіну гетаў і сарматаў, і паселены ў горадзе Томы, які сёння мае назва Канстанца і размяшчаецца ў сучаснае Румыніі. Прычынамі гэтага суровага распараджэння Аўгуста ў адносінах да чалавека, які быў, па сувязях сваёй жонкі, блізкім да дома імператара, застаюцца невядомымі. Сам Авідзій няпэўна называе яе словам памылка, адмаўляючыся сказаць, у чым гэтая памылка складалася. Віна яго была, відавочна, занадта інтымнага характару і звязана з нанясеннем шкоды альбо гонару, ці годнасці, альбо спакою імператарскага дома; але ўсё здагадкі вучоных, з даўніх часоў спрабуючых разгадаць гэтую загадку, аказваюцца ў дадзеным выпадку адвольнымі. Адзіны прамень святла на гэтую цёмную гісторыю пралівае заява Авідзія, што ён быў міжвольным гледачом нейкага злачынства і яго грэх складаўся ў тым, што ў яго былі вочы. Іншая прычына апалы, аддаленая, але можа быць больш істотная, прама паказваецца самім паэтам: гэта - яго «дурная навука», гэта значыць «Ars amatoria», з-за якой яго вінавацілі як «настаўніка брудных пералюбаў». У адным са сваіх лістоў з Понта ён прызнаецца, што першай прычынай яго высылкі паслужылі менавіта яго «вершы».

У 1923 годзе навуковец Гартман прапанаваў тэорыю, якая мала на сёння мае прыхільнікаў вучоных лацінскай цывілізацыі — што Авідзій ніколі не пакідаў Рым, а ўсе яго высылкі з’яўляюцца вынікам яго багатага ўяўленне. Гэтая тэорыя была падтрымана і адкінута ў 1930 годзе, пераважна нідэрландскімі аўтарамі[8][9]. У 1985 годзе даследаванні Фітана Браўна вылучаюць новыя аргументы на карысць гэтай тэорыі[10]. Аднак і гэтыя даследаванні з’явіліся чыннікам спрэчак у навуковым асяроддзі[11]. Сярод прычын сцвярджэнняў Браўна маецца наступная, што выгнанне Авідзія вядома толькі з яго ўласных працах, за выключэннем «сумніўных» выказванняў Плінія Старэйшага і Стацыя, але ніякі іншы аўтар не ўзгадвае пра высылкі да IV стагоддзя.

«Смутак»

Высылка на берагі Чорнага мора падала нагоду да цэлага шэрагу твораў, выкліканых выключна новым становішчам паэта. Сведчачы аб невычэрпнай сіле таленту Авідзія, яны носяць зусім іншы каларыт і ўяўляюць нам Авідзія зусім у іншым настроі, чым да напаткання яго катастрофы. Бліжэйшым вынікам гэтай катастрофы былі яго твор «Смутак» (па-лацінску: Tristia), які ён пачаў пісаць яшчэ ў дарозе і працягваў на месцы высылкі на працягу трох гадоў, адлюстроўваючы сваё гаротнае становішча, жалячыся на лёс і імкнучыся схіліць Аўгуста да памілавання. Твор, цалкам адлюстроўваючы свой загаловак, выйшаў у пяці кнігах і быў звернуты ў асноўным да жонкі, некаторыя эпізоды — да дачкі і сябрам, а адна з іх, самая вялікая, складаючая другую кнігу — да Аўгуста. Яна вельмі цікавая не толькі ў сэнсе стаўлення паэта да асобы імператара, выстаўляючы яго веліч і подзвігі і зняважана просячы прабачэння сваім грахам, але і заяўляннем, што яго норавы зусім не такія благія, як пра гэта можна думаць, мяркуючы па змесце яго вершаў: наадварот, жыццё яго цнатлівае, а гарэзліва толькі яго муза — заява, якую пасля рабіў і Марцыял, у апраўданне зместу многіх з сваіх эпіграм. У гэтым жа творы прыводзіцца цэлы шэраг паэтаў грэчаскіх і рымскіх, на якіх юрлівае ўтрыманне іхных вершаў не наклікаюць ніякай кары, паказваецца таксама на рымскія мімічныя прадстаўленні, крайняя непрыстойнасць якіх сапраўды служыла школай распусты для ўсёй масы насельніцтва.

«Пантыйскія лісты»

«Пантыйскія лісты» пабачілі свет у чатырох кнігах, змест якіх быў адрасаваны Альбіновану і іншым асобам лістоў у сутнасці таксама, што і «Смутак», з той толькі розніцай, што параўнальна з апошнім «Пантыйскія лісты» выяўляюць прыкметнае падзенне таленту паэта. Гэта адчувалася і самім Авідзіем, які адкрыта прызнаецца ў адной з главаў, што, перачытваючы, ён саромеецца напісанага і тлумачыць слабасць сваіх вершаў тым, што заклікаемая ім муза не хоча ісці да грубых гетаў; выпраўляць жа напісанае — дадае ён — у яго не хапае сіл, бо для яго хворай душы цяжка ўсялякая напруга. Цытата з лістоў часта выкарыстоўваецца аўтарамі як просьба да чытача аб паблажлівасці. Цяжар становішча адбіўся, відавочна, на свабодзе духу паэта; сталае адчувальны прыгнёт неспрыяльнага становішча ўсё больш і больш назаляў палёт яго фантазіі. Адсюль стомная манатоннасць, якая, у спалучэнні з мінорных тонам вырабляе ў рэшце рэшт цяжкае ўражанне — уражанне гібелі першараднага таленту, пастаўленага ў бездапаможныя і ненатуральныя ўмовы і губляе сваю магутнасць нават у мове і вершаскладанні.

«Метамарфозы»

Асноўны артыкул: Метамарфозы «Метамарфозы» ці «Ператварэнні» ёсць велізарнай паэтычнай працай у 15 кнігах, што заключае ў сабе выклад, які адносяцца да ператварэнням міфаў, грэчаскіх і рымскіх, пачынаючы з хаатычнага стану сусвету да ператварэння Юлія Цэзара ў зорку. Гэтая высокая паводле паэтычнай вартасці праца была распачата і, можна сказаць, скончана Авідзіем яшчэ ў Рыме, але не была выдадзены з прычыны раптоўнага ад’езду. Да таго ж паэт, перад адпраўленнем у высылку, спаліў, з гора або ў сэрцах, нават сам рукапіс, з якога, аднак, было ўжо зроблена некалькі спісаў. Захаваныя ў Рыме спісы далі Авідзію магчымасць перагледзець і дапоўніць у тамах гэты буйны твор, які такім чынам і быў выдадзена. «Метамарфозы» з’яўляецца самай капітальнай працай Авідзія, у якім багаты змест, дастаўленае паэтам галоўным чынам грэчаскімі мітамі, быў апрацаваны з такой сілай невычарпальнай фантазіі, з такой свежасцю фарбаў, з такой лёгкасцю пераходу ад аднаго прадмета да другога, не кажучы пра бляск верша і паэтычных абарачэнняў, што нельга не прызнаць ва ўсёй гэтай працы сапраўднай урачыстасці таленту, якое выклікае здзіўленне. Нездарма гэты твор заўсёды шмат чытаўся і з даўніх часоў перакладалася на іншыя мовы, пачынаючы з грэчаскага перакладу, зробленага Максімам Планудам у XIV стагоддзі.

«Фасты»

Іншы сур’ёзны і таксама буйны не толькі паводле аб’ёму, але і паводле значэнні твор Авідзій з’яўляюцца «Фасты» (па-лацінску: Fasti — каляндар), які змяшчае ў сабе тлумачэнне святаў або святых дзён Рыма. Гэтая навуковая паэма, якая дае шмат дадзеных і тлумачэнняў, якія адносяцца да рымскаму культу і таму служыць важнай крыніцай для вывучэння рымскай рэлігіі, дайшла да нас толькі ў 6 кнігах, якія абдымаюць першае паўгоддзе. Гэтыя кнігі Авідзію атрымалася напісаць і апрацаваць у Рыме. Працягваць гэтую працу ў высылцы ён не змог з-за недахопу крыніц, хоць не падлягае сумневу, што напісанае ў Рыме ён падвергнуў на тамах некаторай пераробцы: на гэта ясна паказвае занясенне туды фактаў, якія здзейсніліся ўжо па выгнанні паэта і нават пасля смерці Аўгуста, як то трыумф Германіка, які адносіцца да 16 года. У паэтычным і літаратурным дачыненні «Фасты» далёка саступаюць «Метамарфозам», што лёгка тлумачыцца сухасцю сюжэту, з якога толькі Авідзій мог зрабіць паэтычны твор; у вершы адчуваецца рука майстра, знаёмая нам па іншых творах таленавітага паэта.

Страчаныя творы

Да нас не дайшла трагедыя Авідзія, пад загалоўкам «Медэя», якая хоць і была творам юнацтва паэта, але лічылася ў рымскай літаратуры адным з лепшых узораў гэтага літаратурнага выду. На ёй з задавальненнем спыняецца Квінціліян (X, 1, 98), пра яе згадвае і Тацыт ў «размовы аб выступоўцаў» (гл. 12). Не дайшло да нас і яшчэ некалькіх твораў, напісаных часткай у Рыме, часткай у тамах і ў ліку апошніх — панегірык Аўгусту, пра што паведамляе ў адным з сваіх «пантыйскіх лістоў» (IV, 13, 19 і сл.) сам Авідзій, усё яшчэ не губляючы надзеі на палягчэнне сваёй долі, калі не на поўнае памілаванне. Аднак гэтым надзеям спраўдзіцца не наканавана. Не толькі Аўгуст, але і Тыберый, да якога ён таксама звяртаўся з малітвамі, не вярнуў яго з ссылкі: няшчасны паэт памёр у Тамох у 17 годзе і быў пахаваны ў ваколіцах горада.

Спадчына

Авідзій быў апошнім з вядомых паэтаў аўгустоўскага перыяду, са смерцю якога скончыўся залаты век рымскай паэзіі. Злоўжыванне талентам у перыяд яго найбольшага развіцця пазбавіла яго права стаяць побач з Вергілійам і Гарацыйам, але крыніцай біла ў ім паэтычная здольнасць і віртуознасць яго вершаванай тэхнікі, што рабіла яго ўлюбёнцам не толькі паміж сучаснікамі, але і за ўвесь час існавання Рымскай імперыі. Бясспрэчна, Авідзію як паэту павінна быць адведзена адно з першых месцаў у рымскай літаратуры. Яго «Метамарфозы» і «Фасты» да гэтага часу чытаюцца ў школах, як твор узорны для лацінскай мовы і вершаскладанне.

У гонар Авідзія названы кратар на Меркурыі і пасёлак гарадскога тыпу ў Адэскай вобласці — Авідыопаль.

Крытыцызм

Працы Авідзія інтэрпрэтавалі па-рознаму на працягу стагоддзяў у адносінах да сацыяльных, рэлігійных і літаратурных кантэкстаў розных часоў. Вядома, што ў часы яго жыцця ён ужо быў падвергнуты крытыцы. У паэмы «Лекі кахання» (па-лацінску: Remedia Amoris) Авідзій зрабіў справаздачу крытыкі з боку людзей, якія лічылі яго кнігі нахабнымі. Авідзій стаў адным з самых вядомых і любімых рымскіх паэтаў Сярэднявеччы і эпохі Адраджэння[12]. Аўтары Сярэднявечча выкарыстоўвалі яго працы як спосаб чытаць і пісаць пра секс і гвалт, без агульнапрынятага пункту гледжання на гэтыя рэчы таго часу пад уздзеяннем Бібліі[13]. У Сярэднявеччы французскімі аўтарамі быў складзены збор Авідзія «Ovide Moralisé», які складаўся з 15 тамоў. Гэтая праца паўплывала на творчасць англійскага паэта Джэфры Чосэра. Вершы Авідзія, якія таксама былі аздоблены ідэямі гуманізму, знайшлі свой адбітак у працах многіх мастакоў эпохі Адраджэння і пісьменнікаў.

У XVI стагоддзі некаторыя езуіцкія школы Партугаліі скарацілі некалькі ўрыўкаў з «Метамарфозаў» Авідзія. У той час езуіты бачылі яго вершы, як элегантныя кампазіцыі вартыя быць прадстаўленымі для студэнтаў у адукацыйных мэтах, але і ў той жа час, як шкодніцкімі для студэнтаў[14]. Вялікую частку ідэй Авідзія езуіты выкарыстоўвалі ў сваіх калоніях, гэта значыць быў прыняты «План навучання» (па-лацінску: Ratio Studiorum) Авідзія ў каланіяльнай Бразіліі ў пачатку XVII стагоддзя, і ў гэты жа перыяд бразільскія студэнты чыталі працы, як то «Epistulae ex Ponto», каб вывучаць лацінскую граматыку[15]. У Іспаніі Авідзій адначасова быў ухвалёны і абвергнуты крытыкай з боку Сервантэса, у яго творы «Дон Кіхот», дзе ён перасцерагае аўтараў ад сатыры, якая можа прывесці да выгнання паэтаў, як гэта здарылася з Авідзіем[16]. У XVI стагоддзі творы Авідзія былі абвергнутыя крытыцы ў Англіі. Архібіскуп Кентэрберыйскі і біскуп Лондана пастанавілі, каб сучасныя пераклады вершаў Авідзія пра каханне былі публічна спаленыя ў 1599 годзе. Пурытане ў наступных стагоддзях лічылі Авідзія як прадстаўніка паганскага і амаральнага ўплыў[17].

Авідзій у беларускай літаратуры

У. Сыракомля ў вершы «Авідзій на Палессі» абыграў паданне пра высылку ў 1 ст. Авідзія ў славянскія землі і наяўнасць на Палессі некалькіх узвышшаў з назвай Авідушавыя горы.

Некаторыя творы Авідзія перакладаліся на беларускую М. Багдановічам.

Зноскі

1. ↑ OVIDIO Nasone, Publio
2. ↑ autori vari Enciclopedia Treccani — Istituto dell’Enciclopedia Italiana, 1929. Праверана 12 лютага 2015.
3. 1 2 3 Любкер Ф. Ovidius // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга и др. — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 964–967.
4. 1 2 Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 3 снежня 2020.
5. ↑ Bibliothèque nationale de France Record #119183166 // BnF catalogue général — Paris: BnF. Праверана 16 верасня 2016.
6. 1 2 В. Модестов Овидий // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1897. — Т. XXIа. — С. 661–664.
7. ↑ Seneca, Cont. 2.28 і 9.5.17
8. ↑ H. Hofmann, «The unreality of Ovid’s Tomitan exile once again», Liverpool Classical Monthly 12.2 (1987), p. 23.
9. ↑ A. W. J. Holleman, «Ovid’s exile», Liverpool Classical Monthly 10.3 (1985), p. 48.
10. ↑ A. D. F. Brown, «The unreality of Ovid’s Tomitan exile», Liverpool Classical Monthly 10.2 (1985), p. 18–22.
11. ↑ Cf. the summary provided by A. Alvar Ezquerra, «Exilio y elegía latina entre la Antigüedad y el Renacimiento» (Huelva, 1997), p. 23–24
12. ↑ Peter Green (trad.), The poems of exile: Tristia and the Black Sea letters (University of California Press, 2005), p.xiii. ISBN 0-520-24260-2, ISBN 978-0-520-24260-9
13. ↑ Robert Levine, «Exploiting Ovid: Medieval Allegorizations of the Metamorphoses», Medioevo Romanzo XIV (1989), pp. 197–213.
14. ↑ Agostinho de Jesus Domingues, Os Clássicos Latinos nas Antologias Escolares dos Jesuítas nos Primeiros Ciclos de Estudos Pré-Elementares No Século XVI em Portugal (Faculdade de Letras da Universidade do Porto, 2002), Porto, p.16–17.
15. ↑ Serafim da Silva Leite, História da Companhia de Jesus no Brasil. Rio de Janeiro, Instituto Nacional do Livro, 1949, pp. 151–2 – Tomo VII.
16. ↑ Frederick A. De Armas, «Ovid in the Age of Cervantes» (Toronto: University of Toronto Press, 2010), pp. 11-12.
17. ↑ Ovid’s Metamorphoses, Alan H. F. Griffin, «Greece & Rome», Second Series, Vol. 24, No. 1 (Apr., 1977), pp. 57–70. Cambridge University Press.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1: А — Аршын. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1), ISBN 985-11-0035-8.;
• Лебядзевіч Дзм. Лірыка Катула і Авідзія ў беларускім літаратурным кантэксце // Славянскія літаратуры ў кантэксце сусветнай: VIII Міжнародная навуковая канферэнцыя, прысвечаная 125-годдзю з дня нараджэння Янкі Купалы і Якуба Коласа, 1―3 лістапада 2007 г., Мінск, БДУ: зборнік навуковых артыкулаў / [пад агульнай рэдакцыяй І. С. Роўды] ― Мінск, 2008. ISBN 978-985-476-616-4 ― С. 218―222.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Авідзій
• Авідзій на сайце часопіса ПрайдзіСвет
• Поўны збор сачыненняў Публія Авідзія Назона (лац.)
• Працы Авідзія на праекце Гутэнберг
• Сярэднявечныя ілюстрацыі Авідзія
• «Метамарфозы» Архівавана 1 лістапада 2017.
• Авідзій. Універсітэт Вірджыніі