Віцезслаў Незвал

Ві́цезслаў Не́звал (чэшск.: Vítězslav Nezval; 26 мая 1900, в. Біскаўпкі, Аўстра-Венгрыя — 6 красавіка 1958, Прага, Чэхаславакія) — чэшскі пісьменнік і перакладчык, адзін з заснавальнікаў чэшскага паэтызму, лідар сюррэалізму, народны пісьменнік (1953). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Чэхаславакіі 1951, 1953.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і вясковага настаўніка ў Маравіі (в. Біскаўпкі непадалёк ад Мараўскага Крумлава), з 1903 года сям’я жыла ў Шэмікавіцах. З 1911 года наведвае гімназію ў Тршэбічы, якую заканчвае ў 1919 годзе.

Падчас Першай сусветнай вайны быў прызваны ў войска, але праз два месяцы звольнены. Адзін семестр наведваў юрыдычны факультэт Брненскага ўніверсітэту, потым перавёўся на філасофскі факультэт Карлавага ўніверсітэта, які таксама не скончыў.

У 1922 годзе ўступіў у мастацка-літаратурную суполку «Дэветсіл» (разам з Карэлам Тайге). Па часе стаў палітычным ініцыятарам чэшскага авангарднага руху. У 1924 годзе ўступіў у Камуністычную партыю Чэхаславакіі. Працаваў сакратаром у рэдакцыі Масарыкавага навуковага слоўніка, пасля прысвяціў сябе літаратурнай дзейнасці. Друкаваўся ў чэшскай прэсе. Працаваў у тэатры. У межах «Дэветсілу» удзельнічаў у фарміраванні паэтызму.

Падарожжа ў СССР, Францыю, Італію і Грэцыю вельмі паўплывала на Незвалаў светапогляд. Падчас вандровак знаёміўся з вядомымі сюррэалістамі (у т.л. з Анры Брэтонам і Полем Элюарам), пад уплывам якіх заснаваў Суполку сюррэалістаў Чэхаславацкай рэспублікі (1934), якую сам у 1938 годзе распусціў.

Пасля Другой сусветнай вайны актыўна ўдзельнічаў у дзейнасці КПЧ, атрымаў шэраг афіцыйных узнагарод. Творчасць гэтага перыяду — пошук сябе ў сацыялістычным рэалізме.

Памёр Незвал у выніку інфаркту і шкарлятыны.

Творчасць

Дэбютаваў кнігай рамантычна-сімвалісцкіх вершаў «Мост» (чэшск.: Most; 1922). У аналагічнай манеры напісаны вершы зборнікаў «Пантаміма» (чэшск.: Pantomima; 1924), «Маленькі сад руж» (1926), «Надпісы на магілах» (чэшск.: Nápisy na hroby; 1927), паэмы «Дзівосны чараўнік» (чэшск.: Podivuhodný kouzelník; 1922), «Акрабат» (чэшск.: Akrobat; 1927), «Эдысан» (чэшск.: Edison; 1928). Супраць сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту скіраваны паэма «Сігнал часу» (чэшск.: Signál času; 1931), вершы зборнікаў «Пяць пальцаў» (чэшск.: Pět prstů; 1932), «Зваротны білет» (1933), п’еса «Каханкі з кіёска» (1932). Сюррэалістычныя ўплывы выявіліся ў кніжным эсэ «Сучасныя паэтычныя кірункі» (1937), зборніках сацыяльнай паэзіі «Прага з пальцамі дажджу» (1936), «Маці Надзея» (1938), «Пяць мінут за горадам» (1939). Антыфаш. пафас у сатыр, паэме «Прусакі» (1939), ліра-эпічнай хроніцы «Гістарычнае палатно» (1939). У зборніках паэзіі «Вялікія куранты» (1949), «Спеў міру» (1950), «З роднага краю» (1951), «Крылы» (1952), «Васількі і гарады» (1955) гуманіст, матывы, высокая паэтычная тэхніка спалучаюцца з рытарычнасцю і лозунгавасцю. Аўтар п’ес у вершах, кіна- і радыёсцэнарыяў і інш. Пераклаў асобныя творы А. Рэмбо, Г. Гейнэ, П. Элюара, А. Пушкіна і інш.

Творы

Літаратурныя пачаткі

• Jaro
• Melancholičtí upíři
• Most — напісаны пад уплывам пралетарскай паэзіі. Адлюстроўвае час навучання ў гімназыі.
• Večerní
• Jarní selanka
• Letnice

Паэтызм

• Pantomima («Пантаміма», 1924) — першы паэтыстычны зборнік
• Abeceda («Абэцэда»)
• Básně na pohlednice (1926)
• Nápisy na hroby (1926) — дробная паэтыстычная проза
• Dobrodružství noci a vějíře (1927)
• Hra v kostky (1928)
• Básně noci (1930)
• Podivuhodný kouzelník («Дзіўны чараўнік») — адзін з твораў, які выразна паўплываў на развіццё паэтызму. Сімвал паэтызму.
• Akrobat («Акрабат»)
• Edison («Эдысан»)
• Signál času («Сігнал часу»)
• Snídaně v trávě (1931)
• Jan ve smutku (1931)
• Květy zla
• Pět prstů
• Skleněný havelok (1932) («Шкляны плашч») — паступовы пераход да сюррэалізму.
• Zpáteční lístek (1933)
• Sbohem a šáteček (1934) («Бывай і хустачка»)

Сюррэалізм

• Žena v množném čísle (1936)
• Absolutní hrobař (1937)
• Praha s prsty deště («Прага з пальцамі дажджу»)

Адначасна з сюррэалістычнымі творамі Незвал пісаў і несюррэалістычную паэзію і выдаваў пад псеўданімамі:

• 52 hořkých balad věčného studenta Roberta Davida («52 горкія балады вечнага студэнта Роберта Давіда», 1936) — наследаванне Франсуа Віёну.
• 100 sonetů zachránkyni věčného studenta Roberta Davida («100 санетаў выратавальніцы вечнага студэнта Роберта Давіда»)
• 70 básní z podsvětí na rozloučenou se stínem věčného studenta Roberta Davida

Каля 1937 года Незвал пакідае сюррэалістычную паэтыку і пераходзіць да паэзіі калектыўных і нацыянальных каштоўнасцей.

• Matka naděje (1938)
• Pět minut za městem (1939)

Сацрэалізм

• Historický obraz (1945)
• Velký orloj (1949)
• Stalin (1949)
• Zpěv míru (1950)
• Z domoviny (1951)
• Křídla (1952)
• Chrpy a města (1955)
• Nedokončená (1960)

Проза

Большую частку прозы выдаў у 20-30-х гадах. Паглыбленне ў тэмы падсвядомасці і сну.

• Kronika z konce tisíciletí
• Posedlost
• Chtěla okrást lorda Blamingtona
• Dolce farniente
• Pan Marat
• Jak vejce vejci
• Monako (раманета)
• Karneval (раманета)
• Valérie a týden divů
• Anička, skřítek a slaměný Hubert
• Sexuální nocturno (1931)
• Věci, květiny, zvířátka a lidé pro děti
• Z mého života
• Neviditelná Moskva 1935
• Ulice Git-le-Ceur 1936)
• Pražský chodec 1938)

Драматургія

• Milenci z kiosku (1932)
• Manon Lescaut (пераклад)
• Loretka (1941)
• Dnes ještě zapadá slunce nad Atlantidou (1956)
• Tři mušketýři
• Nový Figaro
• Schovávaná na schodech

Іншае

Выдаў энцыклапедыю сучасных паэтычных кірункаў і некалькі літаратуразнаўчых прац: пра творчасць Іржы Волькера, Карэла Чапека, Іозефа Чапека, Яраслава Врхліцкага, Петра Безруча і інш. Пераклаў некалькі прац Анры Брэтона.

Пераклады

На беларускую мову зборнік «Васількі і гарады» пераклаў X. Жычка, паасобныя вершы — Л. Баршчэўскі, В. Вітка, А. Вялюгін, П. Макаль, В. Матэвушаў, С. Панізнік, П. Прыходзька, С. Шушкевіч.

• Васількі і гарады: Вершы і паэмы / Пер. з чэш. мовы Х. Жычка. — Мн. : Мастац. літ., 1986. — 111 с, 1л.партр. — (Паэзія народаў свету).

Зноскі

1. 1 2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
2. ↑ Vitezslav Nezval // Internet Speculative Fiction Database — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.
3. ↑ Незвал Витезслав // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.

Літаратура

• Незвал Віцезслаў. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11), ISBN 985-11-0035-8.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Віцезслаў Незвал
• KDO BYL KDO v našich dějinách ve 20. století. NEZVAL Vítězslav(чэшск.)  (нявызн.)?. Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 2012. Праверана 16.05.2010.
• Vítězslav Nezval. Біяграфія і бібліяграфія, вершы(чэшск.)  (нявызн.)?. Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 2012. Праверана 16.05.2010.