wd wp Пошук:
    ⬜

    Джэфры Чосер

    Джэфры Чосер (англ.: Geoffrey Chaucer, каля 1340, Лондан — 25 кастрычніка 1400, тамсама) — самы вядомы паэт англійскага сярэднявечча, «бацька англійскай паэзіі», адзін са стваральнікаў англійскай літаратуры.

    Быў прыдворным, членам парламента, займаў шэраг дзяржаўных пасад.

    3 дыпламатычнай місіяй наведаў Францыю, Італію, дзе пазнаёміўся з мастацтвам і літаратурай Адраджэння. Пад іх уплывам пераклаў помнік сярэдневяковай французскай літаратуры «Раман пра Ружу» beru (каля 1370), напісаў у рэчышчы куртуазнай літаратуры элегію «Кніга герцагіні» (1369-70). Аўгар паэм «Дом славы», «Птушыны парламент», «Траіл і Хрызеіда», «Легенда пра добрых жанчын» (усе напісаны паміж 1380 і 1386).

    Вяршыня яго творчасці — зборнік гісторый пад назвай «Кентэрберыйскія апавяданні» (1387-1400, выд. 1478), у якіх стварыў рэалістычную галерэю вобразаў людзей усіх класаў і саслоўяў тагачаснай Англіі.

    Ён першы сярод англійскіх літаратараў даў узоры сапраўднай мастацкай паэзіі, напоўненай крытычным стаўленнем да сюжэтаў і герояў. У творах Чосера маюцца ўсе галоўныя рысы англійскай нацыянальнай паэзіі: багацце фантазіі, спалучанае са здаровым сэнсам, гумар, дасціпнасць, назіральнасць, здольнасць да яскравых характарыстык — усё, што пазней сустракаецца ў больш дасканалым выглядзе ў Шэкспіра, Філдынга, Дыкенса і іншых вялікіх пісьменнікаў Вялікабрытаніі. Ён надаў завершанасць англійскаму вершу і давёў да высокай ступені вытанчанасці і элегантнасці літаратурную мову. Чосер быў першым, хто пачаў пісаць на роднай мове, а не па-лацінску і прозу. Светапогляд Чосера прасякнуты жыццярадаснасцю Адраджэння. Творчасць Чосера лічыцца мяжой паміж сярэдневяковай і новай англійскай літаратурай.

    Біяграфія

    Джэфры Чосер як паломнік з рукапісу Элсміра

    Лічыцца, што Чосер нарадзіўся паміж 1340 і 1344 гадамі ў Лондане. Джон Чосер, бацька Джэфры, быў паспяховым гандляром віна, а таксама займаў пасаду памочніка каралеўскага краўца ў Саўтгемптане. Першы запіс, які тычыцца Джэфры, быў знойдзены ў расходнай кнізе Элізабет, графіні Ольстэрскай, жонкі прынца Лаянела, аднаго з сыноў Эдуард III. Гэты запіс датуецца 1357 годам. Аб Джэфры там згадваецца як пра пажа, якому было куплена новае адзенне[4]. Верагодна, да прызначэння ў пажы хлопчык вучыўся ў лонданскай школе: яму трэба было ўмець чытаць і рабіць простыя вылічэнні, роўна як і мець некаторые веданне латыні і нават, магчыма, французскай мовы. На службе ў прынца Лаянела сістэматычная адукацыя хлопчыка была працягнута на шляхецкі ўзор, бо яму трэба было надаваць асаблівую ўвагу мастацтвам, грунтоўней вывучаць французскую і латынь, а таксама ўдасканальвацца ў высакародных занятках.

    У 1359—1360 гады Чосер служыў у англійскім войску ў Францыі, гэта значыць Стагадовая вайна з перапынкамі працягвалася на працягу ўсяго яго жыцця. Ён трапіў у палон непадалёк ад сучаснага Рэймса, у пачатку 1360 года за яго быў заплачаны значны выкуп - 16 фунтаў стэрлінгаў[5], і ён змог вярнуцца ў Англію. У тым жа годзе Чосер зноў адправіўся ў Францыю, знаходзячыся па-ранейшаму на службе ў прынца Лаянела, але зараз ужо як кур’ер. Гэта была першая з яго многіх дыпламатычных місій. Затым яго імя прыкладна на сем гадоў знікла з хронік. Мабыць, за гэты час Чосер ажаніўся з Філіпай Роўт, якая ўваходзіла ў світу графіні Ольстэрскай, а на момант вяселля — у світу каралевы, яе сястра Кэтрын Суінфард была вядомай палюбоўніцай, а затым трэцяй жонкай Джона Гонта, чацвёртага сына Эдуарда III[6].

    Джэфры Чосер. Выява XIX стагоддзя

    Чосер наведваў, мабыць, лонданскую вышэйшую юрыдычную школу, якая давала і добрую агульную адукацыю. Там ён навучыўся працаваць над тым, што неўзабаве стала галоўнай справай яго жыцця, — над пытаннямі літаратуры. І хоць гэта немагчыма праверыць, сучасныя біёграфы пішуць, што ён вывучаў класікаў, гэта значыць Вергілія, Стацыя, Лукіяна, Дантэ Аліг’еры, Клаўдзіяна («Выкраданне Празэрпіны»), Гарацыя і Ювенала, але асабліва захапляўся Авідзіем, чые кнігі, «Метамарфозы» і «Гераіды», сталі яго любімымі кнігамі. Вывучаў ён, вядома, таксама патрыстычную і сярэдневяковую лацінскую літаратуру і творы карыфеяў схаластычнай навукі, якія вельмі яму спатрэбіліся, калі яму трэба было забяспечваць навуковымі ведамі сваіх герояў. Пераклад Баэцыя, папулярнага ў схаластаў, як і больш позні трактат пра Астралябію адлюстроўваў гэтыя цікавасці. Але больш, чым класікамі, і больш, чым айцамі царквы і схаластамі, Чосер захапляўся сучаснымі французскімі паэтамі. Тут было ўсяго патроху: эпасу, лірыкі, бачання, алегорыі ўсіх відаў. Гэта літаратура істотна паўплывала на яго творчасць у той ранні перыяд яго дзейнасці, калі ён перакладаў «Раман пра Розу», пісаў невялікія паэмы і лірычныя вершы.

    У 1367 годзе імя Чосера зноў паяўляецца ў дакументах; на гэты раз ён упамінаецца як каралеўскі камердынер; згадваецца таксама, што ён атрымліваў ад караля пенсію. Пасля гэтага імя Чосера пачынае сустракацца часцей: каралеўскія падарункі яму і яго жонцы, чарговая дапамога, новыя прызначэнні, дыпламатычныя паездкі. Зафіксавана і надзвычай важнае для гісторыі літаратуры даручэнне Чосеру ў 1372 годзе весці перагаворы з герцагам Генуі. Гэтым прызначэннем датуецца першая паездка паэта ў Італію (дакладней, першая дакладна вядомая), якая разам з другой, у 1378 годзе, істотна паўплывала на творчасць Чосера.

    У 1374 годзе Чосер атрымаў у бязвыплатнае карыстанне будынак у Олдгейце і быў прызначаны інспектрам мытні Лонданскага порта. Пазней, у 1382 годзе, Чосер быў прызначаны таксама інспектрам Малой мытні. У 1375 годзе яму быў падараваны нагляд над графствам Кент з пералікам на яго карысць розных штрафаў, якія прызначаліся мытняй. З 1376 па 1381 гады Чосеру дазвалялася пакідаць намесніка на час адсутнасці ў Лондане, што паказвае на важнасць яго службовага становішча. Філіпа па-ранейшаму карысталася каралеўскаю міласцю, і, мабыць, Джэфры дзяліў з ёй гэты поспех да самай яе смерці каля 1387 года.

    Аднак існуюць відавочныя сведчанні таго, што яшчэ да смерці Філіпы Чосер нечакана апынуўся ў бядзе. У 1386 годзе ён застаўся без дома ў Олдгэйце і абодвух інспектарскіх пасад, акрамя таго, у 1387—1389 гадах адсутнічаюць запісы аб субсідыях, выплачаных паэту, затое неаднаразова зафіксаваныя судовыя загады аб выплаце ім запазычанасці.

    У 1389 годзе Чосер быў прызначаны наглядчыкам каралеўскіх работ і заставаўся на гэтай пасадзе на працягу двух гадоў. Хутчэй за ўсё, Чосер сам пажадаў выйсці ў адстаўку, бо служба патрабавала бесперапынных раз’ездаў, а паэт быў ужо немалады. Няма прычын меркаваць, што ён быў звольнены, не справіўшыся з працай: паэт адразу ж атрымаў сваё апошняе прызначэнне — пасаду памочніка ляснічага Каралеўскага лесу ў Норт-Пітэртане. Пра наступныя гады жыцця Чосер вядома некалькі менш. Запісы аб выплаце жалавання нерэгулярныя, то бок, верагодна, паэту неабходна было браць пазыкі ў дзяржаўнай казне.

    Пазнейшыя гады

    У апошнія гады жыцця Чосер напісаў некалькі вершаў, прасякнутых сумным настроем: ён выказвае жаданне бегчы ад святла і натоўпу, прасіць караля дапамагчы яму ў галечы, замыкаецца ў сабе і засяроджваецца. Сюды адносяцца: «Truth» або «Ballade de bon conseil», «Lak of Stedfastness», «L’envoy de Chaucer à Seogen», «L’envoy de Ch. à Bukton», «The complaint of Venus», «The complaint of Ch. to his empty purse». У самым канцы жыцця шчасце зноў ўсміхнулася Чосеру: кароль прызначыў яму даволі значную па тым часе пенсію, і ён здолеў арандаваць на 53 гады дом каля Вэстмінстэрскага абацтва. У гэтым доме Джэфры Чосер і памёр 25 кастрычніка 1400 года.

    Пахаваны з пашанай ў Вестмінстэрскім абацтве (у 1566 годзе яго магілу перанеслі ў Куток паэтаў beru, ён стаў першым пахаваным там).

    «Траіл і Хрызэіда»

    «Траіл і Хрызэіда («Troylus and Chryseide») — вялікая паэма, цалкам завершаная па форме — складаецца з 5 кніг, напісаная любімым памерам Чосера строфамі з 7 вершаў з сістэмай рыфм ababbcc. Сюжэт яе запазычаны ў Бакача, але аўтар здолеў надаць свайму твору від самабытнай індывідуальнасці, відазмяняючы характар ​​апавядання і дзеючых асоб, па-майстэрску злучыўшы, як пасля Шэкспір ​​у «Траіле і Крэсідзе», трагічнае з камічным, гераічнае са штодзённым. Ён з’яўляецца таксама тонкім псіхолагам і майстрам ў паступовым падпарадкаванні апавядання і ў стварэнні характараў. Асабліва выдатная характарыстыка Пандара, скептыка, пахабніка, балбатуна, хітрага і непрыстойнага нахабніка, грубіяна, які вечна гаворыць прыказкамі, цыніка і зводніка. З эпізодаў асабліва вылучаецца поўная сапраўднага драматызму сцэна Крэсіды з Пандарам, які, з’яўляючыся пасрэднікам паміж Траілам і ёю, па-майстэрску ўзбуджае ў ёй цікаўнасць і цікавасць да Траіла, якая пераходзіць пасля ў страсць. Паэма заканчваецца характэрным для англійскага паэта павучаннем, звернутым да маладых людзей.

    «Легенда пра добрых жанчын»

    «Легенда пра добрых жанчын» або «Легенда пра ўзорных жанчын» («Legend of Good Women»; 1388) — першы збор аповесцей Чосера і першая на англійскай мове вялікая паэма ў дзесяціскладовых радках. «Легенда пра добрых жанчын» расказвае аб пакутніцах кахання, пачынаючы з самых старажытных часоў, і напісана ў адказ на зроблены Чосеру яго заступніцай-каралевай папрок у тым, што ён абсмейвае жанчын у іншых сваіх творах («Roman de la Rose» і «Troylus and Chryseide»).

    Пасля 1379 Чосер бязвыезна жыў у Лондане; у 1386 годзе быў абраны дэпутатам у парламент (ад Кенцкага графства). Падчас гэтай сесіі парламента судзіўся канцлер каралеўства Мішэль Поль. Захаваннем вернасці сваім ранейшым заступнікам, Рычарду і герцагу Ланкастэрскаму, Чосер наклікаў на сябе няміласць Глостэра і, пазбавіўшыся ўсіх пасад, упаў амаль у галечу. Праз тры гады, калі Рычард скасаваў савет, навязаны яму парламентам, і зноў пачаў правіць самаўладна, паэт быў зроблены наглядчыкам каралеўскіх работ (1389) і на гэтай пасадзе распараджаўся пабудовамі і пераробкамі ў Вестмінстары і іншых будынках і замках. На працягу гэтага часу ён стварыў свой найлепшы і найбольш знакаміты твор, які даў яму бессмяротнае імя ў сусветнай літаратуры — «Кентэрберыйскі апавяданні» («Canterbury Tales»).

    Кентэберыйскія апавяданні

    Гэта зборнік апавяданняў, уключаных у адну рамку, падобна «Дэкамерону» Бакача, з той, аднак, розніцай, што ў Бакача рамка носіць хоць і выдатны, але некалькі штучны характар, далёкі ад рэчаіснасці, а пераказчыкі, належачы ўсе да аднаго саслоўя, мала чым адрозніваюцца адзін ад аднаго, тады як Чосер у пралогу пераносіць чытача ў вір сапраўднага жыцця і малюе нам таварыства 29 пілігрымаў з самых розных слаёў грамадства, розных палоў, узростаў і тэмпераментаў. Усе яны сабраліся ў карчме каля Лондана, з тым, каб адтуль разам рушыць у Кентэрберы на пакланенне труне святога Томаса Бекета. Каб прабавіць час, кожны з членаў таварыства расказвае якую-небудзь казку або аповесць; пры гэтым Чосер прымушае ўсю групу расказчыкаў рухацца, спыняцца ў барах на начлег, знаёміцца з прахожымі, гаварыць, крычаць, абменьвацца кампліментамі, а часам і ўдарамі. За кожным расказам ідуць жывыя камічныя сцэны: падарожнікі абмяркоўваюць апавяданне, спрачаюцца. Усё гэта дае магчымасць Чосеру стварыць цэлы шэраг разнастайных характараў і тыпаў. Апавяданні падабраныя так, што кожны з іх адпавядае характару і грамадскаму становішчу апавядальніка, ды і манера кожнага з іх адмысловая. Расказ спавядальніка падобен на пропаведзь і заканчваецца запрашэннем купіць індульгенцый і ахвяраваць што-небудзь на царкву. Брат-жабрак абавязкова хоча гаварыць, але гнеў перашкаджае яму, і з апавядання яго нічога не выходзіць; Мяшчанка з Бата, — незвычайна ярка намаляваны камічны тып, — тоўстая жыццярадасная балбатуха, якая ўмарыла некалькіх мужоў, перш чым прыступіць да сваёй казкі, расказвае некалькі падрабязнасцей свайго жыцця. Рыцар, адпаведна свайму сану, распавядае вытанчаную прыдворную аповесць пра Палемона і Арсілаю (перайманне «Тэсеідэ» Бакача), оксфардскі клерк — аповесць аб Грызельдзе; манах, тлумачачы аб зменлівасці лёсу, прыводзіць прыклады людзей, якія зведалі іх; п’яны млынар перадае непрыстойную аповесць ў духу фаблё і пад. Такім чынам, «Кентэрберыйскія апавяданні» прадстаўляюць, у цэлым, раман, у якім норавы і тыпы англійскай сучаснага Чосеру грамадства спісаныя прама з натуры. Пры гэтым Чосер не толькі не грэбуе вобразамі людзей з ніжэйшых саслоўяў, але малюе іх з відавочнай сімпатыяй і глыбокім веданнем. Без сумнення матэрыялам яму служылі назіранні, зробленыя ім на працягу яго багатай разнастайнымі сустрэчамі і зменамі жыцця. Быць можа, уплыў вучэння Уікліфа beru адлюстроўваецца ў характары крывадушнага і карысліва брата-жабрака, які сілкуецца, па яго словах, толькі Бібліяй, і павучае хворага, галоўным чынам, даваць пабольш манахам, а таксама ў ідэальным вобразе ўзорнага святара, сапраўднага пастыра царквы, і набожнага селяніна; але на аснове гэтага не варта яшчэ заключаць, што Чосер сам належаў да паслядоўнікаў Уікліфа. Бо і ў фаблё, аўтары якіх несумненна былі прававерныя каталікі, нярэдка можна сустрэць сатырычныя малюнкі пастыраў царквы. «Кентэрберыйскі апавяданні» засталіся незакончанымі, магчыма, з-за цяжкіх абставін у жыцці паэта ў апошнія яго гады. Але і таго, што ёсць, цалкам дастаткова, каб судзіць аб багацці і разнастайнасці таленту аўтара.

    Значэнне

    Шырокая слава, якая дасталася Чосеру яшчэ пры жыцці, не толькі не пагасла з цягам часу, але нават ўзрасла. У эпоху Адраджэння Кэкстан надрукаваў тэкст яго твораў ў 1478 гадах і ў 1484; Спенсер бачыць у творах Чосера найчысцейшую крыніцу англійскай мовы; Сідней узносіць яго да нябёсаў. У XVII стагоддзі Джон Драйдэн асвяжае і паднаўляе яго казкі; ў XVIII стагоддзі на яго сачыненні звяртае ўвагу Поп. Нарэшце, у XIX стагоддзі ўзнікае так званае Чосераўскае таварыства «Chaucer Society» па ініцыятыве Фурніваля (заснавана ў 1867). Мэта яго — выданне крытычна правераных тэкстаў твораў Чосера і вывучэнне біяграфіі паэта.

    Заслугі Чосера ў гісторыі англійскай літаратуры і мовы вельмі вялікія. Ён першы сярод англічан даў узоры праўдзіва мастацкай паэзіі, дзе паўсюль пануе густ, пачуццё меры, вытанчанасць формы і верша, паўсюль бачная рука мастака, які кіруе сваімі вобразамі, а не падпарадкоўваецца ім, як гэта часта бывала ў сярэдневяковых паэтаў; ўсюды відаць крытычнае стаўленне да сюжэтаў і герояў. У творах Чосера ўжо ёсць усе самыя галоўныя рысы англійскай нацыянальнай паэзіі: багацце фантазіі, злучанае са здаровым сэнсам, гумар, назіральнасць, здольнасць да яркіх характарыстык, схільнасць да падрабязных апісанняў, любоў да кантрастаў, адным словам, усё, што пазней сустракаецца ў яшчэ больш дасканалым выглядзе ў Шэкспіра, Філдынга, Дыкенса і іншых вялікіх пісьменнікаў Вялікабрытаніі. Ён надаў закончанасць англійскаму вершу і давёў да высокай ступені вытанчанасці літаратурную мову. Аб чысціні маўлення ён заўсёды клапаціўся асабліва і, не давяраючы перапісчыкам, заўсёды перачытваў асабіста спісы сваіх твораў. У справе стварэння літаратурнай мовы ён праявіў вялікую ўмеранасць і здаровы розум, рэдка ўжываў неалагізмы і, не стараючыся ўваскрэсіць аджыўшыя выразы, карыстаўся толькі тымі словамі, якія ўвайшлі ва ўсеагульны ўжытак. Бляск і прыгажосць, якія ён надаў англійскай мове, забяспечылі ёй ганаровае месца сярод іншых літаратурных моў Еўропы. Пасля Чосера дыялекты ўжо страцілі ўсякае значэнне ў літаратуры. Чосера быў першым, які пачаў пісаць на роднай мове і прозай, а не па-латыні (напрыклад, «The astrolab» — трактат, напісаны ім у 1391 годзе для яго сына). Ён ужывае тут нацыянальную мову свядома, каб выказаць лепш і дакладней свае думкі, а таксама з патрыятычнага пачуцця. Светапогляд Чосера цалкам прасякнуты язычніцкім духам і жыццярадаснасцю эпохі Адраджэння; толькі некаторыя сярэдневяковыя рысы і выразы накшталт «Святой Венеры», які трапляюцца ў больш ранніх творах Чосера, сведчаць аб тым, што ён яшчэ не цалкам вызваліўся ад сярэдневяковых поглядаў і змешвання паняццяў. З другога боку, некаторыя яго думкі аб высакароднасці, аб выхаванні дзяцей, пра вайну, характар ​​яго патрыятызму, далёкага ад усякай нацыянальнай выключнасці, зрабілі б гонар нават чалавеку XIX стагоддзя.

    Бібліяграфія

    Джэфры Чосер з’яўляецца аўтарам паэм «Кентэрберыйскія апавяданні», «Траіл і Крэсіда». Акрамя таго, ён пераклаў на англійскую мову «Суцяшэнне філасофіяй» Баэцыя. Творчасць Чосера лічыцца своеасабліваю мяжою паміж сярэдневяковай і новай брытанскай літаратурай.

    Творы Джэфры Чосера

    Зноскі

    1. ↑ Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.
    2. ↑ Lundy D. R. The Peerage
    3. 1 2 Kindred Britain
    4. ↑ Skeat, W.W., The Complete Works of Geoffrey Chaucer. Oxford: Clarendon Press, 1899
    5. ↑ Chaucer: Life-Records, Martin M. Crow and Clair C. Olsen. (1966)
    6. ↑ Coulton, G. G. (2006), «Chaucer and His England», Kessinger Publishing, pp. 74, ISBN 978-1-4286-4247-8

    Літаратура

    • Britannica. Настольная энциклопедия. Т. 2. — Москва, 2006. — С. 2196.
    • Первый биографический БЭС. — М. ; СПб., 2007. — С. 1115.
    • Беларуская энцыклапедыя. Т. 17. – Мн., 2003. – С. 281.
    • Судленкова, О. А. 100 писателей Великобритании. – Минск, 1997. – С. 212.
    • Кентерберийские рассказы / Джеффри Чосер. ― Москва, 2008.
    • Furnivall, «The six-text edition of Canterbury Tales» (Оксфард, 1868) и «Life records of Chaucer» (1875);
    • Koch, «Chronology of С.’s writings» (1890);
    • Skeat, «Legend of good women» (1889);
    • Skeat, «С.’s minor poems» (1888);
    • его же, «The complete works of G. Chaucer» (1894);
    • «Troylus and Chryseide, compared with Boccaccio’ s Filostrato» (M. Rosetti);
    • «Originals and analogues of Canterbury Tales»;
    • «A treatise on the Astrolab, addressed to his son Lewis» (1872).
    • Godwin, «History of the life and age of G. Chaucer» (Л., 1804);
    • Todd, «Illustrations of the lives and writings of Gower and Ch.» (1810);
    • Nicolas, «Life of C.» (Л., 1844);
    • Kissner, «C. in seinen Beziehungen zur Italien. Litteratur» (Бон, 1867);
    • Ten Brink, «Chaucer Studien zur Geschichte seiner Entwickelung und zur Chronologie seiner Schriften» (Мюнстэр, 1870);
    • Mamroth, «G. Ch., seine Zeit und seine Abhängigkeit von Boccaccio» (Б., 1872);
    • M. Browne, «C.’s England» (1879);
    • Ward, биография Ч. в «English men of Letters» (Л., 1879);
    • Ten Brink, «Geschichte der engl. Litteratur» (Страсбург, 1889); его же, «C.’s Sprache und Verskunst» (Страсбург, 1884);
    • E. Sandras, «Étude sur J. Chaucer, considéré comme imitateur des trouvères» (П., 1859);
    • J. Fleury, «Guide to Chaucer» (1877);
    • A. Baret, «Étude sur la langue anglaise au XIV s.» (П., 1882).

    Нямецкія пераклады сачыненняў Чосера:

    • John Koch, «Ausgewählte kleinere Dichtungen Chaucers» (Лейпцыг, 1880);
    • Schipper, в «Österreichische Rundschau» (1883, № 10-12 — «Траіл і Крэсіда»);
    • During, «C.’s Werke» (Страсбург, 1883-86; найбольш знакамітыя паэмы Чосера, у тым ліку «C-y Tales»).

    Спасылкі

    Пры напісанні гэтага артыкула выкарыстоўваўся матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Ефрона (1890—1907).

    Тэмы гэтай старонкі: Катэгорыя·Пісьменнікі паводле алфавіта Катэгорыя·Пісьменнікі Вялікабрытаніі Катэгорыя·Паэты XIV стагоддзя Катэгорыя·Паэты Вялікабрытаніі
    Змесціва гэтай старонкі з праектаў амерыканскага фонда «Вікімедыя» дасяжнае пад сукупнай ліцэнзіяй CC BY-SA 3.0 і GFDL.
    Энцыклапедычны партал «Пісьменства беларускве» piśmienstva.viedy.be