Лявон Іванавіч Дубейкаўскі

Ляво́н Іва́навіч Дубе́йкаўскі або Ві́тан-Дубе́йкаўскі (7 (19) ліпеня 1869, в. Дубейкава Мсціслаўскага павета — 6 лістапада 1940, Вільня) — беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, паэт, інжынер-будаўнік, архітэктар.

Біяграфія

Раннія гады

Нарадзіўся 7(19) ліпеня 1869 года ў засценку Дубейкава Мсціслаўскага павета Магілеўскай губерні ў сям’і дробнага шляхціца Яна Дубейкаўскага і Агапы, з роду Дзеружынскіх. Старажытны шляхецкі род Дубейкаўскіх браў свой пачатак прыкладна з XIV ст., з часоў існавання Імсціслаўскага ўдзельнага княства. Некалі заможны род у час падзелаў Рэчы Паспалітай збяднеў ды заняпаў[1]. Ахрышчаны ў касцёле Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Мсціславе[1].

Пасталеўшы, Дубейкаўскі пачаў збіраць беларускі фальклор, самастойна апрацоўваў вусныя народныя творы, спрабаваў пісаць сам. На пачатку 1890-х гадоў ён напісаў байку «Пацягне воўк — пацягнуць і воўка» ды верш «Бура».

Скончыў Мсціслаўскае гарадское вучылішча. У 17 гадоў, насуперак волі бацькоў, што прапаноўвалі яму ісці ў пісары, Лявон Дубейкаўскі выправіўся ў Варшаву і паступіў вучыцца на будаўніка ў школу будаўнічых рамёстваў[1]. Каб зарабляць грошы на навучанне ды пражыццё, вечарамі падпрацоўваў на будоўлі[1].

Праз два гады, маючы ўжо дыплом прафесійнага будаўніка, вярнуўся на радзіму. Спачатку ён працаваў пры аднаўленні старых будынкаў, а пасля пачаў узводзіць і ўласныя. З пачатку 1890-х гадоў Дубейкаўскі кіраваў аднаўленнем каталіцкіх храмаў у Мсціславе, Магілёве, Оршы, Крычаве, Чачэрску, у мястэчках Свіслач Асіповіцкага павета і Смальяны Аршанскага павета. Падчас рэканструкцыі Смальянскага касцёла працаваў разам з вядомым архітэктарам Лявонам Даўкшам(руск.) бел., знаёмства з якім шмат у чым вызначыла далейшы прафесійны выбар Дубейкаўскага[1]. У часе працы ў адным з касцёлаў ён знайшоў зборнік вершаў Францішка Багушэвіча «Дудка беларуская», дзякуючы якой зацікавіўся беларушчынай[2].

Пачатак архітэктурнай дзейнасці. Першая рэвалюцыя

У 1894 годзе атрымаў падрад на будаўніцтва новага каменнага касцёла ў Смаленску. З 1896 па 1898 год кіраваў вялікай брыгадай будаўнікоў, якая выконвала асноўныя працы па ўзвядзенні храма[3]. У 1897 годзе з мэтаю лепшай арганізацыі ўласнай будаўнічай справы ён заснаваў прыватнае інжынернае «Таварыства Л. Дубейкаўскі і Ко»[1], якая выконвала будаўнічыя, інжынерна-праектныя, цэментавыя і рэстаўрацыйныя працы[4], а праз год — завод жалеза-бетонных вырабаў[1].

Праз нейкі час выехаў на вучобу ў Санкт-Пецярбург, дзе праз год, у 1903 годзе[5], экстэрнам здаў экзамены на званне інжынера-архітэктара пры Інстытуце цывільных інжынераў[1]. Разам з будаўніцтвам цывільных будынкаў Дубейкаўскі ўзводзіць па просьбе мясцовых праваслаўных святароў цэрквы ў Ярцаве і Манастыршчыне Смаленскай губерні[1], якія былі скончаны ў 1903 годзе[4]. У 1904 годзе пабудаваў у Вязьме каменны дом казначэйства, у Смаленску — будынак гарадской пошты (не захаваўся)[4].

У час расійска-японскай вайны і рэвалюцыйных падзеяй 1905—1906 гадоў, калі будаўнічае прадпрымальніцтва ў Расійскай імперыі перажывала заняпад, Лявон Вітан-Дубейкаўскі вырашыў ліквідаваць сваю справу, прадаў уласны завод, паклаў грошы ў банк і выехаў у Парыж, дзе ў 1907—1909 гадах вучыўся ў архітэктурнай школе(фр.) бел.[1], пасля заканчэння атрымаў у 1910 годзе званне архітэктара-мастака[1].

Дубейкаўскі ўладкаваўся на працу ў Варшаве, у прыватнае архітэктурна-будаўнічае бюро Лільпопа і Янкоўскага. Набраўшыся за 3 гады прафесійнага вопыту ды склаўшы патрэбны капітал, Лявон стварыў уласную праектную фірму па будаўніцтве прамысловых і жылых дамоў. Адначасова ён выкладаў будаўнічую справу ў Варшаўскім сярэднім прамыслова-тэхналагічным вучылішчы інжынера Пятроўскага. Паводле яго праекта была ўзведзена фабрыка братоў Рынгаў, шэраг даходных дамоў у Варшаве. Уваходзіў у склад Кола архітэктараў у Варшаве (Koła architektów w Warszawie). Этапнай для яго стала праца над прыватным праектам палацавага ансамбля па вул. Флора, 7 у Варшаве, які ён выканаў у стылі еўрапейскага мадэрну. Для будаўніцтва архітэктурнага комплексу ў пачатку 1914 г. былі праведзены падрыхтоўчыя работы, але ў сувязі з пачаткам Першай сусветнай вайны далейшая праца была спынена[1].

Беларускае адраджэнне. БНР

Стала выпісваў беларускую прэсу і літаратуру, ліставаўся з рэдакцыямі газеты «Наша Ніва» і каталіцкім штотыднёвікам «Biełarus». Некалькі разоў наведваў Вільню, дзе блізка пазнаёміўся з лідарамі беларускага нацыянальнага руху: братамі Іванам і Антонам Луцкевічамі, Вацлавам Іваноўскім, Уладзіславам Сталыгвам, кс. Францішкам Будзькам ды інш., дапамагаў матэрыяльна пецярбургскай выдавецкай суполцы «Загляне сонца і ў наша ваконца»[1]. Увосень 1916 годзе Дубейкаўскі прыехаў у Санкт-Пецярбург, дзе атрымаў нечаканую прапанову ад кс. Францішка Будзькі зрабіць праект беларускага касцёла ў Янатрудзе[1]. Дзякуючы хадайніцтву біскупа Эдварда Ропа Францішак Будзька дамогся зацвярджэння праекта ад афіцыйных расійскіх уладаў, але лютаўская рэвалюцыя 1917 года парушыла планы святара[1].

Перыяд з 1917 года Дубейкаўскі цалкам аддаў беларускай нацыянальнай справе. У Беларусь ён пераехаў незадоўга да бальшавіцкага перавароту, знайшоўшы прытулак у фальварку Міхаўцы пад Радашковічамі, у сядзібе беларускага літаратара і палітычнага дзеяча Аляксандра Уласава[1]. У 1917 годзе член Беларускага нацыянальнага камітэта ў Мінску.

З 1 чэрвеня 1918 года пастановай Народнага Сакратарыята Беларусі Лявон Вітан-Дубейкаўскі быў зацверджаны галоўным урадавым архітэктарам Беларускай Народнай Рэспублікі. Ён пачаў распрацоўваць узоры дзяржаўных нацыянальных узнагарод (эскізы гэтых узораў захоўваюцца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва). Па заданні ўрада БНР летам таго ж года архітэктар завяршыў праект будынка Першай беларускай нацыянальнай гімназіі ў Будславе. Атрымаўшы ўрадавую грашовую субсідыю, Дубейкаўскі сам паехаў туды і ўзначаліў будаўніцтва. Але польская акупацыя не дазволіла яму завяршыць справу. Паводле загаду новай адміністрацыі Будслаўская беларуская гімназія была ліквідавана як «прытулак бальшавізму»[1].

Каб паспрыяць паразуменню польскай і беларускай інтэлігенцыі, ён выступіў адным з ініцыятараў стварэння восенню 1919 года Польска-беларускага таварыства, у якое ўвайшлі княгіня Магдалена Радзівіл, граф Ежы Чапскі, Эдвард Вайніловіч ды інш. вядомыя асобы. Цвёрда трымаючыся ідэі незалежнасці Беларусі, Дубейкаўскі выступаў у беларускім друку супраць польскага шавінізму. Уступіў ў шэрагі Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі[1].

Ведаючы добрыя сувязі Дубейкаўскага ў Варшаве, старшыня Рады міністраў БНР Антон Луцкевіч зацвердзіў яго 15 чэрвеня 1919 на пасаду консула беларускага ўрада ў Польшчы. На той час Дубейкаўскі займаў пасаду архітэктара ў Янаве Люблінскага ваяводства, але пакінуў прыбытковае месца і выехаў у польскую сталіцу бараніць інтарэсы Беларусі. У кастрычніку 1919 года ён ініцыяваў стварэнне Беларускага камітэта у Варшаве, выконваў абавязкі яго старшыні[1].

Член масонскай ложы (Вільня). Пасля эміграцыі Рады БНР працаваў у беларускім прадстаўніцтве ў Варшаве (1919—1922).

Дзейнасць у Заходняй Беларусі

3 1922 года жыў у Вільні (Польская Рэспубліка) ажаніўся з Юліянай Мэнке. Быў прэзідэнтам беларускай каталіцкай парафіі імя Св. Міколы, дзеячом Беларускага інстытута гаспадаркі і культуры. Удзельнічаў у выданні газеты «Беларускі фронт». За беларускую дзейнасць праследаваўся польскімі ўладамі.

Займаўся архітэктурна-будаўнічымі работамі, між іншым праектаваў царкву ў Відзах і касцёл у Дрысвятах. Будаваў кляштар пад Варшавай і мікрараён на Антокалі ў Вільні. У другой палове 1930-х гадоў з-за цяжкай хваробы архітэктар практычна не працаваў. Аўтар праекта «дома Вадэйкаў» у Галавічполі (пач. 1930-х)[6]. У 1935 годзе далучыўся да Беларускай нацыянал-сацыялістычнай партыі, займаў пасаду першага віцэ-старшыні, прадстаўнік партыі ў Беларускім нацыянальным камітэце[7].

Узімку 1939—1940 гадоў перанёс цяжкі грып. Памёр 6 лістапада 1940 года ад раку страўніка[1]. Пахаваны на могілках Роса ў Вільні.

• Касцёл Святых Пятра і Паўла ў Дрысвятах
• «Дом Вадэйкаў» (1935)
• Свята-Успенская царква, Відзы
• Магіла Лявона Вітан-Дубейкаўскага на віленскіх могілках Роса, 2019 г.

Літаратура

• Vitan K. Lavon Vitan-Dubiejkauski: Da 85 uhodkaŭ naradżeńnia. Niu Jork. 1954.
• Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. Мінск, 1993. ISBN 5-85700-078-5
• Календарыюм // «Czasopis» № 07-08/2004
• Ляхоўскі У. Рупіўся дзеля Бога і людзей: Жыццёвы шлях Лявона Вітан-Дубейкаўскага // Наша вера. 1997. № 4.

Зноскі

1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Уладзімір Ляхоўскі. Рупіўся дзеля Бога і людзей (нявызн.). Наша вера № 2(5)/1998. Праверана 8-3-2021.
2. ↑ svaboda.org
3. ↑ Дубейковский Леон Янович(недаступная спасылка)
4. 1 2 3 Архитектура и строительство № 7 (206) 2009 г. Калейдоскоп
5. ↑ Вітан-Дубейкаўскі Лявон Іванавіч. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4), ISBN 985-11-0035-8.
6. ↑ nashaniva.by
7. ↑ Na našym froncie // Новы шлях № 4 (14) : часопіс. — Вільня: 10 жніўня 1935. — С. 8.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Лявон Іванавіч Дубейкаўскі
• Уладзімір Ляхоўскі. Рупіўся дзеля Бога і людзей. Наша вера
• Сяргей Харэўскі. Беларускі стыль у будаўніцтве 1921—1939 гг. (Лявон Вітан-Дубейкаўскі) на www.radzima.org
• Біяграфія Л. Вітан-Дубейкаўскага на svaboda.org(недаступная спасылка)
• Кветка Вітан. Лявон Вітан-Дубейкаўскі. Да 85-х угодкаў нараджэння. Нью-Ёрк, 1954. // на pawet.net