wd wp Пошук:
    ⬜

    Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі

    Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі (2 (14) чэрвеня 1867, Рэчыца — 30 верасня 1934, Масква[1]) — беларускі гісторык і этнограф. Паходзіў з дробнай беззямельнай шляхты, сын калежскага сакратара[2].

    Аўтар больш за 150 прац па гісторыі Кіеўскай Русі, Маскоўскай дзяржавы, Расіі ў ХІХ ст., гісторыі Літвы і Беларусі, па сацыяльна-палітычным рухам, сялянскаму пытанні і этнаграфіі Беларусі.[3] Працы яго пераважна мелі навукова-аналітычны характар. Шырока карыстаўся ў сваіх працах матэрыяламі больш 20-ці архіваў (Масква, Санкт-Пецярбург, Кіеў, Вільня, Варшава, Кракаў, Львоў, Кастрама, Яраслаўль, Ноўгарад, Нясвіж і інш.). Шмат з яго прац застаюцца неапублікаванымі. Узнагароджаны за навуковую працу ордэнам Святога Уладзіміра 4-й ступені (1916).

    Выпускнік гістарычна-філалагічнага факультэта Кіеўскага ўніверсітэта (1893), магістарская дысертацыя (восень 1901), доктарская дысертацыя па гісторыі (1906). Прафесар Маскоўскага ўніверсітэта (1899), прафесар рускай гісторыі Кіеўскага ўніверсітэта (1902). Арганізатар і дырэктар Вышэйшых камерцыйных курсаў[4] (Кіеў, 1906), дырэктар Палаты экспертаў, старшыня навукова-папулярных гурткоў і таварыстваў у Кіеве.

    Пасля канфлікту са студэнтамі Кіеўскага камерцыйнага інстытута (1917) і «Справы Сташэўскага» (1917),[5] адмовіўся амаль ад усёй выкладчыцкай працы. Прафесар Харкаўскага інстытута народнай гаспадаркі (снежань 1919) і Харкаўскага ўніверсітэта (1920—1921). Прарэктар Азербайджанскага ўніверсітэта і прафесар Бакінскага політэхнічнага інстытута (1922—1925). Пасля пераезду ў Беларусь, прафесар беларускай гісторыі ў Беларускім дзяржаўным універсітэце (кастрычнік 1925—восень 1926), стваральнік, супольна з Д. І. Даўгялам, Археаграфічнай камісіі Інбелкульту (1925). Пасля вымушанага пераезду ў Маскву (восень 1926), часта мусіў працаваць па-за навуковым полем дзейнасці. Прафесар Ціміразеўскай акадэміі (1930-я). У 1920-х—1930-х таксама займаў пасады ў сістэме кіравання гаспадаркай у савецкіх Украіне, Азербайджане, Беларусі і Расіі.

    У палітыцы

    Удзельнічаў у нелегальных дэмакратычных рухах (1880-я), быў пад часоваю забаронай сяліцца ў Кіеве. Пазней, сімпатызаваў левым рухам.

    Актыўна падтрымліваў Беларускую Народную Рэспубліку, ачольваў Беларускую гандлёвую палату (Кіеў, 1918), падрыхтаваў праект стварэння Беларускага ўніверсітэта ў Мінску (кан. сакавіка 1918). У маі—кастрычніку 1918 удзельнічаў у працы дыпламатычнай місіі БНР у Кіеве, якая шукала магчымасцяў дабіцца прызнання БНР у прадстаўнікоў Савецкай Расіі, Украіны, Дону, Германіі і Аўстра-Венгрыі.

    Па просьбе ўладаў БНР склаў «Мемарыял» («Асновы беларускай дзяржаўнасці»), які быў надрукаваны ў Гродне і Вільні ў 1919 па-беларуску, па-руску, па-нямецку, па-французску; пазней «Мемарыял» быў перакладзены на англійскую мову П. Кларкам. Дакумент утрымліваў гістарычныя падставы неабходнасці стварэння незалежнай беларускай дзяржавы, і быў прадстаўлены на Версальскай канферэнцыі, хоць і беспаспяхова.

    Два сыны Доўнар-Запольскага загінулі ў час грамадзянскай вайны ў шэрагах Чырвонай Арміі.

    Надрукаваная, але неапублікаваная кніга «Гісторыя Беларусі» выклікала абурэнне палітычных уладаў Беларусі (пач.1926), была названа «катэхізісам нацыянал-дэмакратызму», забаронена, а рукапіс канфіскаваны. Пасля гэтага, Доўнар-Запольскі быў вымушаны пераехаць, практычна высланы, у Маскву (восень 1926), і ніколі больш не вяртаўся ў Беларусь.

    У 1930—1934 ён быў рэзка крытыкаваны за «нова-народніцтва», яму прыпісвалася аўтарства ідэйнай базы «нацыянал-дэмакратызму», яго называлі «агентам фашызму» (акад. В. К. Шчарбакоў), ён і яго навуковая школы былі палітычна выкрыты ў выступе яго былога вучня праф. А. П. Аглобліна (Кіеў, 1934).[6]

    У навуцы

    Вучань прафесараў Галубоўскага, Іконнікава, і, асабліва, В. Б. Антановіча. Імкнуўся спалучаць навуковую і навучальную дзейнасці, як гэта рабілі Шафарык, Караджыч, Кастамараў.

    Разбіў погляд на беларусаў як на народ, пазбаўлены нацыянальнасці, рашуча падтрымліваў беларускае нацыянальнае адраджэнне ў пач. ХХ ст. Вітаў з’яўленне «строга аб’ектыўнай і навуковай» плыні ў беларускіх гістарычных і этнаграфічных даследваннях. Выказваў агульную сімпатыю да марксізму, але не быў ім захоплены.

    У брашуры «Дунін-Марцінкевіч і яго паэма «Тарас на Парнасе» (Віцебск, 1896 год) упершыню апублікаваў ананімны твор XIX ст. «Вясна гола перапала»[7].

    Гістарычныя канцэпцыя

    Мітрафан Доўнар-Запольскі аддаваў вяршэнства гісторыі народаў у параўнанні з гісторыяй дзяржаў, лічыў этнаграфію і эканоміку аднымі з найважнейшых фактараў у развіцці грамадства. Сцвярджаў існаванне беларускай нацыі, з уласнай гісторыяй, выразнымі этнаграфічнымі рысамі, багатай народнай культурай, з уласнай беларускай мовай як спадчынніцай дыялектаў крывічоў і дрыгавічоў. Даследчык сцвярджаў, што беларусы сфарміраваліся ў ІХ—ХІІ стст. у выніку кансалідацыі крывічоў, дрыгавічоў і радзімічаў. Падтрымліваў «тэорыю каланізацыі» узнікнення дзяржаўнасці ў Беларусі, лічыў крывічоў і дрыгавічоў у вялікай ступені ізаляванымі ад Кіеўскай дзяржавы, іх развіццё з гэтай прычыны адметным. Мітрафан Доўнар-Запольскі таксама ўказваў на адсутнасць этнаграфічнай еднасці Кіеўскай Русі, яе адзінымі яднальнымі фактарамі лічыў вонкавыя палітычныя і ваенныя пытанні.

    Разглядаў стварэнне Вялікага Кнства Літоўскага ў ХІІІ ст. як часткова мірна ўтвораны і ўзаемна карысны саюз князёў ваяўнічай Літвы і аслабленых князёў Русі.

    Лічыў як дзяржаўную унію, так і царкоўную унію негатыўнымі фактарамі беларускай гісторыі, якія спрыялі рэлігійнай нецярпімасці. Адмоўна ставіўся да ўлучэння беларускіх зямель у склад Расіі пасля раздзелаў Рэчы Паспалітай. Наогул, лічыў, што і польская «шляхецкая арыстакратычная рэспубліка», і расійская «баярская алігархія», якія выключалі дэмас, былі «двума ліхамі» у беларускай гісторыі і згубна ўплывалі на беларускі народ, які «моцна дэмакратычны ў сваіх гістарычных і народных традыцыях».

    Пазней, у 1920-х, дадаткова падкрэсліваў эканамічны фактар у гісторыі і значэнне класавай барацьбы ў гісторыі Вялікага Княства Літоўскага.

    У бачанні іншых

    Яго асоба і творчасць прыцягвалі самыя палярныя ацэнкі. Да 1930-х яго наогул станоўча ацэньвалі М. К. Любаўскі, У. І. Пічэта, Ф. Ф. Турук, Д. І. Даўгяла і інш.[8] Пачынаючы з 1930-х, Д.-З. трапіў, як навуковец, пад вострую палітызаваную крытыку (С. Я. Вольфсон, В. М. Перцаў, У. К. Шчарбакоў і інш.). У 1940-х—1970-х, параўнальна бяспечныя часткі яго прац (этнаграфія, археалогія, археаграфія) вывучаліся, і ставіліся ў аснову прац (В. К. Бандарчык, М. Ф. Піліпенка, І. У. Чаквін, М. М. Улашчык, Л. В. Аляксееў). Гістарычныя працы Мітрафана Доўнар-Запольскага зрэдку ўзгадваліся ў спасылках да 1980-х. Спробы ацэнкі М. В. Доўнар-Запольскага як гісторыка рабіліся ў манаграфіях У. М. Міхнюка, З. Ю. Капыскага, В. У. Чапко. У 1990-х з’явіліся працы, якія вывучалі агульную навуковую пазіцыю М. Доўнар-Запольскага (С. І. Міхальчанка), развіццё яго гістарычнай канцэпцыі (Дз. У.Караў, М. Ф. Шумейка).

    Джон Леслі Говард Кіп і Альтэр Л. Літвін узгадваюць пра Доўнар-Запольскага і Пічэту як пра «умеркаваных (беларускіх) нацыяналістаў»[9].

    Памяць

    У ліпені 1997 помнік Доўнар-Запольскаму пастаўлены ў Рэчыцы, побач з будынкам мясцовага ліцэя[10], аўтар праекта Эдуард Агуновіч, скульптар Валяр’ян Янушкевіч.

    Навуковыя працы

    Гісторыя, эканоміка і статыстыка Беларусі

    • Нарыс гісторыі крывіцкіх і дрыгавіцкіх земляў да канца XII стагоддзя, Кіеў, 1891.
    • Заходне-руская сялянская абшчына ў XVI стагоддзі, Санкт-Пецярбург, 1897.
    • Дзяржаўная гаспадарка Вялікага княства літоўскага пры Ягелонах. Магістарская дысертацыя, Кіеў, 1901.
    • Нарысы арганізацыі заходне-рускага сялянства ў XVI стагоддзі. Доктарская дысертацыя, Кіеў, 1906.
    • Гісторыя рускай народнай гаспадаркі, Кіеў, 1911.
    • Гісторыя Беларусі, пачатковы варыянт у 1919, дапоўнена і надрукавана ў 1925, забаронена, выд. паводле няпоўнага рукапісу ў 1994 і 2005. Архівавана 13 студзеня 2013.
    • Нарыс сацыяльна-эканамічнай структуры Беларусі ў XVI—XVIII ст., Менск, 1925.
    • Народная гаспадарка Беларусі ў 1861—1914, Менск, 1926.
    • СССР па раёнах. Заходні раён (Беларуская ССР і заходняя частка РСФСР), Масква-Ленінград, 1928.

    Этнаграфія і фальклор Беларусі

    • Беларускае вяселле і вясельныя песні, Кіеў, 1888.
    • Беларускае вяселле ў культурна-рэлігійных перажытках, Кіеў, 1893.
    • Беларускеа Палессе. Зборнік этнаграфічных матэрыялаў М. В. Доўнар-Запольскага. Песні пінчукоў[11], Кіеў, 1895.
    • Даследванні і артыкулы. Зборнік у 2 т., Кіеў, 1909.

    Палітычная гісторыя Русі і Расіі

    • Палітычны лад Старажытнай Русі, Масква, 1906.
    • Палітычныя ідэалы М. М. Сперанскага, Масква, 1906.
    • Узнікненне міністэрстваў ў Расіі, Масква, 1906.
    • З гісторыі сацыяльных рухаў у Расіі. Зборнік артыкулаў, Кіеў, 1905.

    Працы па руху дзекабрыстаў

    • Таемнае таварыства дзекабрыстаў, Масква, 1906.
    • Мемуары дзекабрыстаў, Кіеў, 1906.
    • Ідэалы дзекабрыстаў, Масква, 1907.

    Дакументальныя працы

    • Дакументы Маскоўскага архіву Міністэрства юстыцыі, Масква, 1897.
    • Баркулабаўскі летапіс, 1897.
    • Акты Літоўска-Рускай дзяржавы. Выпуск 1, 1390—1529, Масква, 1898.
    • Літоўскія ўпамінкі татарскім ордам, Сімферопаль, 1898.
    • Зборнік матэрыялаў з гісторыі народу Валынскага ваяводства ў 17—18 ст., 1914 (не публ.).

    Зноскі

    1. ↑ Памёр ад прыступу стэнакардыі і, лічыцца, пазбег такім чынам далейшых пераследванняў.
    2. ↑ Бацька займаў пасаду сталаначальніка ўезднага жандарскага ўпраўлення).
    3. ↑ Лучна з больш за 30 працамі па этнаграфіі і фальклоры Беларусі. Аўтар прац па этнаграфіі з 1883, начальнік вялікай этнаграфічнай экспедыцыі ў Мінскай і Грдзенскай губерніях (1890—1891).
    4. ↑ Кіеўскі камерцыйны інстытут з 1909.
    5. ↑ Сташэўскі быў яго вучнем, і быў замяшаны ў крадзеж архіўных дакументаў.
    6. ↑ Мяркуецца, што менавіта даклад былога вучня мог стаць повадам для фатальнага прыступу стэнакардыі.
    7. ↑ М. А. Лазарук. «Вясна гола перапала» // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — С. 402. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).
    8. ↑ Караў 1994, С.5.
    9. ↑ У кнізе «Сталінізм: рускі і заходні пагляд на пераломе стагоддзяў» (Routledge, 2005, ISBN 0415351081, p.162).
    10. ↑ Помнік Мітрафану Доўнар-Запольскаму ў г. Рычыца
    11. ↑ Тут, жыхароў Піншчыны.

    Літаратура

    • Саковіч А. Прафэсар Мітрахван Доўнар-Запольскі // Веда [Нью-Ёрк]. — 1952. — № 7 (12). — С. 193—206.
    • Палонская-Васіленка Н. Доўнар-Запольскі // Запісы = Zapisy. — 1953. — № 1. — С. 14—28.
    • Бандарчык В. Спадчына гісторыка і этнографа // Літаратура і мастацтва. — 1960. — № 102.
    • Бандарчык В. К. Гісторыя беларускай этнаграфіі XIX ст. — Мн.: Навука і тэхніка, 1964. — 282 с. С.201—215.
    • Калубовіч А. Прафэсар Мітрафан Доўнар-Запольскі й Акт 25 Сакавіка // Беларуская думка [Саўт-Рывэр]. — 1964. — № 6. — С. 3—7.
    • Калубовіч А. Прафэсар Мітрафан Доўнар-Запольскі й Акт 25 Сакавіка // Калубовіч, А. Крокі гісторыі: Дасьледаваньні, артыкулы, успаміны / Аўген Калубовіч; Біяграфічны нарыс і сьпіс публікацый І. Каханоўскай. — Беласток — Вільня — Менск: «ГаМакс» — «Наша Ніва» — Мастацкая літаратура, 1993. — 285 с. — ISBN 5-340-01437-1. — С. 85—91.
    • Караў Дз. У. Прадмова // Доўнар-Запольскі М. В. Гісторыя Беларусі / Беларус. Энцыкл., Нац. арх. Рэсп. Беларусь.; Пер. з рус. Т. М. Бутэвіч, Т. М. Кароткая, Е. П. Фешчанка. — Мн.: БелЭн, 1994. — 510 с.: 1л. ISBN 5-85700-151-X. С.5—15.
    • Даследчык гісторыі трох народаў: М. В. Доўнар-Запольскі. Гомель, 2000.
    • Лебедева В. М., Скалабан В. В., Шумейко М. Ф. М. В. Довнар-Запольский и его наследие // Довнар-Запольский М. В. История Белорусии / М. В. Довнар-Запольский. — 2-е изд. — Мн.: Беларусь, 2005. — 680 с. ISBN 985-01-0550-X. С.3—14.
    • Мітрафан Доўнар-Запольскі (1868-1934 гг.): асоба ў дакументах і ўспамінах / укл.: В. М. Мятліцкая. - Мінск : Лімарыус, 2020. - 488 с., іл. // на pawet.net

    Спасылкі

    q: Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі ў Вікіцытатніку
    s: Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі ў Вікікрыніцах
    commons: Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі на Вікісховішчы
    Тэмы гэтай старонкі: Катэгорыя·Супрацоўнікі Інстытута беларускай культуры
    Змесціва гэтай старонкі з праектаў амерыканскага фонда «Вікімедыя» дасяжнае пад сукупнай ліцэнзіяй CC BY-SA 3.0 і GFDL.
    Энцыклапедычны партал «Пісьменства беларускве» piśmienstva.viedy.be