Андрэй Волан

Андрэй Волан або Волян[3] (лац.: Andreas Volanus, літ.: Andrius Volanas; ~ май 1530, Польшча — 1610, в. Біюцішкі, цяпер Ашмянскі раён, Гродзенская вобласць) — вялікалітоўскі палітычны дзеяч, філосаф, ідэолаг рэфарматаў-евангелістаў, літаратар, сакратар Мікалая Радзівіла Рудога, каралёў Жыгімонта Аўгуста, Стэфана Баторыя, Жыгімонта Вазы [3].

Біяграфія

Паходзіў са шляхецкага роду, сын Яна Волана і Соф’і з Квілецкіх. У 1544—1547 гадах вывучаў дыялектыку, рыторыку і эпісталаграфію(ісп.) бел. ва ўніверсітэце Франкфурта-на-Одэры, дзе пазнаёміўся з ідэямі Рэфармацыі [3].

Каля 1550 года стаў сакратаром Мікалая Радзівіла «Рудога». Дзякуючы падтрымцы Радзівілаў у лістападзе 1550 пачаў навучанне ў Караляўцу. Найвялікшы ўплыў на Волана ў гэты перыяд меў рэктар Альберціны Георг Сабінус(руск.) бел., зяць Філіпа Меланхтана. Вярнуўся з-за мяжы зацятым кальвіністам.

Скончыўшы навучанне, Андрэй Волан пасяліўся ў Літве. Ад Мікалая Радзівіла «Рудога» атрымаў маёнтак Біюцішкі, а ад Жыгімонта Аўгуста — вёскі Чарэшчанету і Гербенету, таксама да смерці дзяржавіў староствы Рудомін і Немеж. У 1569 годзе атрымаў літоўскі індыгенат.

Па заключэнні Люблінскай уніі шматразова быў абіраны паслом на сойм Рэчы Паспалітай ад Ашмянскага павета[3]. За часам Стэфана Баторыя стаў «ганаровым» каралеўскім сакратаром, часта быў пасярэднікам паміж каралём і шляхецкімі соймікамі, выконваў важныя дыпламатычныя місіі ў Інфлянты, Аўстрыю, Маскоўскую дзяржаву. У 1595 быў у Маскве ў якасці пасла разам з Л. І. Сапегам.

Ад прыбыцця на Літву звязаўся з мясцовым кальвінскім зборам. З часам стаў лідарам віленскіх евангелікаў і «архміністрам» мясцовай грамады, «папам літоўскіх кальвіністаў». Удзельнічаў у некалькіх сінодах літоўскіх кальвіністаў (м. інш. у 1570, 1585, 1599), падчас якіх пераконваў у неабходнасці аб’яднання евангелікаў з лютэранамі альбо праваслаўнымі. У 1590 сінод надаў яму функцыю цэнзара кальвінісцкіх кніг.

Як соймавы пасол і пісьменнік, прымаў дзейны ўдзел ва ўнутраным палітычным жыцці ВКЛ. Барацьба паміж рэлігійнымі партыямі, якая пагражала небяспекай існаванню пратэстанцтву ў Рэчы Паспалітай, улучыла А. Волана ў палеміку з абаронцамі каталіцызму і розных пратэстанцкіх сектаў.

Быў знаёмы з асноўнымі прадстаўнікамі літоўскай Рэфармацыі: Янам Глябовічам, Сымонам Турноўскім, Янам Абрамовічам, Янам Ласіцкім, Станіславам Судроўскім, Андрэем Дудычам, Андрэем Храстоўскім.

Быў жанаты тройчы: з Нямстуўнай гербу «Порай», Аборскай гербу «Абданк» і Жыжэмскай. Меў трох сыноў і некалькі дачок.

Творчасць

Быў аўтарам каля 50 твораў, напісаных пераважна лацінаю: палітыка-прававых трактатаў, прац па этыцы і багаслоўі, пасланняў, пропаведзяў. Частка яго лістоў і прамоваў засталася ў рукапісах.

Абароне пратэстантаў, у прыватнасці Мікалая Радзівіла Рудога, пры двары якога А. Волан жыў побач з некалькімі іншымі вядомымі прапаведнікамі кальвінізму, ад нападкаў Станіслава Аржахоўскага А. Волан прысвяціў твор «Rozmowa polaka z litwinem». Услед за тым ён выпусціў цэлы шэраг палемічных твораў, пераважна па багаслоўскіх пытаннях, і ўдзельнічаў у шматлікіх дыспутах, м. і. з П. Скаргам, А. Пасевіна(руск.) бел., Ф. Соцынам. Ва ўласных працах сцвярджаў пра прысутнасць Хрыста ў Еўхарыстыі, папскі прымат, біблійную экзэгетыку(руск.) бел., боскую сутнасць Хрыста, культ святых і абразоў і пра законнасць цэлібату.

Працы А. Волана друкаваліся ў Вільні, Кракаве, Данцыгу; накіраваныя супраць каталіцызму, асабліва супраць езуітаў (напр. гл.: «Anabaptismus sive speculum fidei et pietatis Anabaptistorum», Вільня, 1586), творы перакладаліся гугенотамі ў Францыі, кальвіністамі ў Германіі і ўключаліся Ватыканам у Індэкс забароненых кніг. А. Волян саўмесна з С. Будным быў ініцыятарам выдання ў Лоску сачынення А. Маджэўскага Фрыча «Аб выпраўленні Рэчы Паспалітай» (1577)[3].

Напісаў ухавальную прамову на смерць Мікалая Радзівіла Рудога (1588), лісты кіеўскаму біскупу Мікалаю Пацу (1565), магістрату Рыгі (1599). Частка яго лістоў і прамоў засталася ў рукапісах.

У сваіх творах часам кранаўся палітычных і сацыяльных тэм, трымаючыся і тут рэфарматарскага пункту гледжання, уласцівага большасці польскіх пратэстантаў таго часу. Адзін з галоўных твораў А. Волана лац.: «De politica hominum societate» («Аб палітычнай і грамадзянскай свабодзе», 1572), у якім разглядаюцца пытанні роўнасці ўсіх саслоўяў, свабоды і справядлівасці. На аснове прац Арыстоцеля, Платона, Цыцэрона сцвярджаў, што «свабода найбольш пасуе да чалавечай натуры».

Выступаў за роўнасць усіх саслоўяў[3].

Бібліяграфія

Andrius Volanas. Rinktiniai raštai / Sudarė Marcelinas Ročka ir Ingė Lukšaitė. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1996. 446 p. ISBN 5-420-01277-4
De libertate politica sive civili, powst. 1571, wyd. Kraków 1572, drukarnia M. Wirzbięta; wyd. następne: brak miejsca wydania 1582; przekł. polski Stanisława Dubingowicza pt. O wolności Rzeczypospolitej albo szlacheckiej, Wilno 1606, drukarnia J. Karcan; przedr. K. J. Turowski, Kraków 1859, Biblioteka Polska, zeszyt 12; wyd. i oprac. (ostatnio): M. Eder i R. Mazurkiewicz, Warszawa 2010
Oratio ad senatum Regni Poloniae, brak miejsca roku wydania i osobnej karty tytułowej (druk. w czasie bezkrólewia 1572—1574; według Estreichera: Kraków 1573, drukarnia M. Wirzbięta); przedr. J. Czubek Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906
Vera et orthodoxa veteris ecclesiae sententia de Coena Domini ad Petrum Skarga, Łosk 1574 (egz. obecnie nieznany)
Praefatio in Fricium, przedmowa łacińska do przekł. C. Bazylika dzieła A. Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej, Łosk 1577
Defensio verae orthodoxae veterisque in ecclesia sententiae, Łosk 1579; wyd. następne: Ryssel 1586
Paraenesis, Spira 1582, drukarnia B. Albinus
Idololatriae loiolitarum vilnensium oppugnatio, Wilno 1583, drukarnia J. Karcan
Libri quinque contra Scargae jesuitae vilnensis, septem missae sacrificiique eius columnas, Wilno 1584, drukarnia Daniel z Łęczycy
Oratio gratulatoria. Ad illustriss. dominum principem D. Christophorum Radivilum, Wilno 1584, drukarnia Daniel z Łęczycy
Oratio funebris in laudem Illustrissimi Principis Nicolai Radivilii, Wilno 1584, drukarnia Daniel z Łęczycy
(Nowochrzczeństwo, czyli zwierciadło wiary i pobożności nowochrzczeńców), tytuł według M. Balińskiego, który podał za A. Węgierskim również tytuł łaciński: Anabaptismum sive speculum fidei et pietatis anabaptistarum, Wilno 1586; według Estreichera dzieło nie było drukowane)
Apologia… ad calumnias et convitia pestiferae hominum sectae, qui se falso jesuitas vocant, Wilno 1587, drukarnia Daniel z Łęczycy
Defensio Apologiae (druk obecnie nieznany)
Ad scurillem et famosum libellum jesuiticae scholae vilnensis et potissimum maledici conviciatoris Andreae Jurgevitii… responsio, (Wilno) 1589
Dirae in obtrectatores, Wilno 1591, drukarnia Typographia Volani (dzieło nieznane)
Epistolae aliquot ad repellendum doctrinae Samosatenianae errorem, Wilno 1592, drukarnia Officina Coetus Evangelici Vilnensis
Epistolae aliquot adversus Samosatenianos, de divina Trinitate, Wilno 1592
Meditatio in epistolam divi Pauli apostoli ad Ephesios, Wilno 1592, drukarnia J. Markowicz
Iudicium de libello quodam Stanislai Rescii, qui inscribitur Ministromachia, (Wilno) 1593, (drukarnia J. Karcan)
Oratio ad Illustres Radivillos et Chodkiewicios, Wilno 1600, drukarnia U. i S. Sultzerowie
(Oratio funebris na pogrzebie Sudroviusa), 1600, utwór zaginiony, (według J. Rościszewskiego)
Oratio sive consilium de bello contra Turcas movendo, Eisleben 1604, (druk nieznany Estreicherowi; podał go M. Baliński za dziełem Grosses vollstaendiges Universal-Lexicon, Lipsk 1746)
De caecitate et poena ecclesiae, Hanau 1608, drukarnia W. Antonius
De principe et propriis eius virtutibus, Gdańsk 1608, drukarnia M. Rhode.

Беларускія пераклады

Трактаты «Аб грамадзянскай, або палітычнай свабодзе» і «Пра шчаслівае жыццё, або найвышэйшыя чалавечыя вартасці» перакладзены У. Шатонам (2009).

Памяць

Імя А. Волана нададзена вуліцы ў Старым горадзе Вільнюса.

Зноскі

1 2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
1 2 Swartz A. Andreas Volanus // Open Library — 2007. Праверана 9 кастрычніка 2017.
1 2 3 4 5 6 Волан Андрей // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 120-121. — 737 с.

Літаратура

Сокал, С. Ф. Волан Андрэй // Мысліцелі i асветнікі Беларусі. Энцыклапедычны даведнік / гал. рэд. Б. I. Сачанка. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 1995. — С. 65—66. — 672 с. — 6000 экз. — ISBN 985-11-0016-1
Волан // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.
Balinski M. Andrzej Wolan. Jego zycie uczone i publiczne. // Pisma historyczne, t. 3, Warszawa, 1843.
Andrius Volanas. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1996;
Luošaitė I. Reformacija Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje ir Mažojoje Lietuvoje. Vilnius, 1999;
Kuolys D., Asmuo, tauta, valstybė Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorinėje literatūroje. Renesansas. Barokas. V., 1992.

Спасылкі

Волан А. Прамова да сената Каралеўства Польскага і Вялікага княства Літоўскага, або якім павінна быць праўленне дабрачыннага караля (1573) / Перакл. на з лац. на бел. А. Я. Цукерманам і С. А. Падокшыным паводле Pisma polityczne z czasow pierwszego bezkrolewia. Wyd. S. Czubek. Krakow, 1906. // Фрагмэнты № 10’2001
Andriejus Volanas(недаступная спасылка)(літ.)
Андрэй Волан(недаступная спасылка) (бел.)

Тэмы гэтай старонкі:

Катэгорыя·Пісьменнікі паводле алфавіта

Змесціва гэтай старонкі з праектаў амерыканскага фонда «Вікімедыя» дасяжнае пад сукупнай ліцэнзіяй CC BY-SA 3.0 і GFDL.