Кастусь Акула

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Качан. Кастусь Акула (сапр. Аляксандр Ігнатавіч Качан; 16 лістапада 1925, Верацеі, Дзісненскага павета Віленскага ваяводства Польскай Рэспублікі (цяпер Крулеўшчынскі сельсавет, Докшыцкі раён, Віцебская вобласць) — 29 студзеня 2008, Таронта, Канада) — беларускі пісьменнік, журналіст, выдавец, грамадскі дзеяч беларускай эміграцыі.

Біяграфія

Вучыўся ў Віленскай беларускай гімназіі.

Падчас нямецкай акупацыі настаўнічаў. У чэрвені 1944 паступіў у Мінскую школу камандзіраў БКА, разам з якой пакінуў Беларусь. У лістападзе 1944 апынуўся ў складзе 30-й дывізіі СС, зарганізаванай пераважна з беларусаў, у Эльзасе, насупраць французскай арміі ў ваколіцах Мюль-гоўзэ-Альткірх, на падыходзе да Рэйна. Перайшоў на бок антыгітлераўскіх хаўруснікаў. Са снежня 1944 ваяваў у Італіі ў складзе 2-га польскага корпуса, які ўваходзіў у склад 8–й Брытанскай арміі.

Узнагароджаны залатой «Зоркай Італіі», брытанскім «Ваенным медалём(англ.) бел.».

У 1946—1947 гадах жыў у Вялікабрытаніі. Удзельнічаў у заснаванні Згуртавання беларусаў Вялікай Брытаніі (1946). У чэрвені 1947 года пераехаў у Канаду (Таронта). Адзін з заснавальнікаў Згуртавання беларусаў Канады (1948), першы ягоны старшыня. Рэдагаваў газету «Беларускі Эмігрант» (1948—1954), часопіс беларускіх ветэранаў «Зважай» (1974—1997)[2].

Летам 1992 прыязжджаў у Мінск. Наведаў выдавецтва «Мастацкая літаратура», у якім неўзабаве пачалася падрыхтоўка выдання рамана «Змагарныя дарогі» (выйшаў з друку ў 1994).

Пахаваны на могілках Пайн Хілс у Таронта, разам з жонкай і сынам[3]. Прыватны архіў захоўваецца ў Беларускай бібліятэцы і музеі імя Францішка Скарыны ў Лондане[4].

Творчасць

Пісаў на беларускай і англіскай мовах. Аўтар раманаў «Змагарныя дарогі» (1962), «Гараватка» (1965—1981), «Tomorrow is Yesterday» (1968), «За волю» (1991)[2].

У трылогіі «Гараватка» («Дзярлівая птушка», 1965; «Закрываўленае сонца», 1974; «Беларусы, вас чакае зямля», 1981) праз гісторыю беларускай вёскі з сімвалічнай назваю Гараватка імкнуўся паказаць гістарычны лёс Беларусі — гераічнай і мужнай краіны, якая здолела вытрымаць выпрабаванні розных акупацый яе чужынцамі. Раманы «Змагарныя дарогі» (1962), «За волю» (1991) пераважна аўтабіяграфічныя, прысвечаныя лёсу беларускай моладзі ў складаных даваенных, ваенных і пасляваенных умовах на Беларусі і за мяжою, яе шляху да нацыянальнай самасвядомасці. У зборнік «Усякая ўсячына» (Таронта, 1984) увайшла проза, паэзія, драматургія Кастуся Акулы, яго аўтабіяграфічныя абразкі.

Бібліяграфія

Замежныя выданні

• On the 25th Anniversary of the Founding of Byelorussian Canadian Allience. — Toronto, 1973. — 8 p.
• Tomorrow is Yesterday: A Novel. — Toronto: «Pahonia» Publishers, 1968. — 225 p.
• Гараватка: Раман. Кн. I. Дзярлівая птушка = The Bird of Prey: Byelorussian novel. — Таронта, 1965. — 180 с.
• Гараватка: Раман. Кн. II. Закрываўленае сонца = The Red Sun. — Таронта: выдавецтва «Пагоня», 1974. — 285 с.
• Гараватка: Раман. Кн. III. Беларусы, вас чакае зямля = Byelorussians, the soil is yours. — Таронта: выдавецтва «Пагоня», 1981. — 286 с.
• За волю: Раман. — Таронта: «Пагоня», 1991. — 172 с.
• Змагарныя дарогі=Combat Trails: Аповесьць. — Торонто—Мюнхэн: выданьне аўтара, 1962. — 583 с.
• У справе выданьня першае кнігі «Гараватка»—”Драпежная птушка”. — [Таронта], 1965. — 1 с.[5]
• Усякая ўсячына: Проза, паэзія, п’еса. — Таронта: выданьне «Пагоні», 1984. — 136 с.

Беларускія выданні

• Заўтра ёсьць учора: раман / пер. з англ., прадм. Ірыны Варабей. — Мінск: Медисонт, 2008. — 197 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; Кн. 15). — ISBN 978-985-6530-91-6.
• Змагарныя дарогі: Раман. — Мн .: Мастацкая літаратура, 1994. — 572 с. — (Галасы беларускага замежжа). — 6 000 экз. — ISBN 5-340-01458-4.
• Россыпы: выбраныя творы. — Мн .: Логвінаў, 2005. — 623 с. — 500 экз. — ISBN 985-6701-90-2.

Зноскі

1. 1 2 Czech National Authority Database Праверана 15 лістапада 2021.
2. 1 2 Юрэвіч, Л. Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Прадм. і рэд. Н. Гардзіенка. — Мінск: Кнігазбор, 2012. — 660 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны ; кн. 20). — ISBN 978-985-7007-43-1.
3. ↑ Гардзіенка Н. Могілкі як частка мемарыяльнай культуры беларускай эміграцыі. — academia.edu.
4. ↑ Гардзіенка, Н. Архівы Беларускай бібліятэкі й музэю імя Францішка Скарыны ў Лёндане // Беларускі інстытут навукі й мастацтва (БІНіМ) Запісы. — New York - Miensk: 2008. — В. 31. — P. 73-100.
5. ↑ Апісанне галоўных герояў рамана

Літаратура

• Сачанка, Б. Спяцца сны аб Беларусі…: Літ.-крытыч. арт., інтэрв’ю. — Мн.: Маст. літ., 1990. — 332 с. ISBN 5-340-00002-6
• Акула Кастусь // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1992—1995. — Т. 6. — С. 539.
• Сачанка, Б. Акула Кастусь // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1: А — Аршын. — С. 215. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1), ISBN 985-11-0035-8.
• Юрэвіч, Л. Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Прадм. і рэд. Н. Гардзіенка. — Мінск: Кнігазбор, 2012. — 660 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны ; кн. 20). — ISBN 978-985-7007-43-1.