Мікалай Мікалаевіч Шчакаціхін

Мікола (Мікалай) Мікалаевіч Шчакаціхін (13 (1) кастрычніка 1896, Масква — 1 кастрычніка 1940, Белябей, Башкірская АССР) — беларускі мастацтвазнавец, гісторык і тэарэтык мастацтва, педагог.

Біяграфія

Сям’я і дзяцінства

Нарадзіўся ў Маскве. Маці Мікалая, Лідзія Пятроўна Шчакаціхіна нарадзіла сына ад інжынера, які рана пакінуў сям’ю[1].

Сястра маці М. Шчакахіна, Варвара Пятроўна, была жонкай расійскага юрыста Барыса Гальдэнвейзера(руск.) бел.. Іх сын, знакаміты савецкі музыкант Аляксандр Барысавіч Гальдэнвейзер пакінуў пра сваю цётку Лідзію такія ўспаміны:

Лідзія Пятроўна вучылася ў жаночай класічнай гімназіі Фішар(руск.) бел. у Маскве, пасля заканчэння якой атрымала месца настаўніцы ў Арлоўскай гімназіі. У Арле яна і пражыла некалькі гадоў разам са сваёй маці, Аляксандрай Васілеўнай — маёй бабуляй. Жылі яны там да самай смерці бабулі, пасля чаго цётка Лідзія пераехала ў Маскву і служыла ў розных установах. У маладыя гады цётка Лідзія захварэла псіхічным засмучэннем і некалькі месяцаў лячылася ў псіхіятрычнай клініцы ў Маскве. У яе быў пасля (ужо ў Маскве) няшчасны раман, у выніку якога нарадзіўся сын Коля, таленавіты юнак, але вельмі шалапутны. У якасці мастацтвазнаўцы ён працаваў у розных гарадах Расіі. У гады грамадзянскай вайны і голаду цётка Лідзія з сынам патрапілі ў Харкаў; абодва захварэлі там сыпным тыфам. Калі Коля ачуняў і выйшаў з лякарні, маці ён нідзе не знайшоў - відавочна, яна памерла ў бальніцы.</p> </cite></span><div style="clear:both;"></div><div style="float:right">Гольденвейзер А. Б. Воспоминания. М., 2009. С. 29</div></td>

</tr> </tbody></table>

З дзяцінства размаўляў на 4 мовах, пазней вывучыў яшчэ некалькі (паводле розных звестак, ведаў 12 моў).

Адукацыя і прафесійная дзейнасць

Скончыў у 1914 годзе маскоўскую гімназію Флёрава(руск.) бел. і зрабіўся паэтам. Ён уваходзіў у малавядомы літаратурны гурток, які застаўся ў летапісах адным-адзіным друкаваным зборнікам «Дворец мечтаний» і некалькімі публічнымі выступамі. У 1915 годзе выйшаў альманах гуртка, які ўтрымлівае шэсць яго вершаў. На адным з маскоўскіх аўкцыёнаў у 2018 годзе быў выстаўлены рукапісны зборнік «Щекатихин Н. Браслет экстазов», атрыбуцыя і набыццё якога дазволілі пашырыць корпус вершаў М. Шчакаціхіна ў некалькі разоў.

У 1914—1918 вучыўся ў Маскоўскім універсітэце, куды паступіў на гісторыка-філалагічны факультэт, праз год перавёўся на прыродазнаўчае аддзяленне фізіка-матэматычнага, а ў 1917 годзе вярнуўся назад на гісторыка-філалагічны. З 1922 года ў Мінску. У 1922—1924 працаваў у БДУ, дацэнт; у 1925—1928 — у Інбелкульце (стварыў пры Інбелкульце Камісію па гісторыі мастацтва), у 1929—1930 — у БелАН[2].

Рэпрэсіі

18 ліпеня 1930 года арыштаваны ДПУ БССР па сфабрыкаванай справе «Саюза вызвалення Беларусі». 10 красавіка 1931 года па пастанове пазасудовага органа (калегіі АДПУ СССР) быў высланы ў Белябей Башкірскай АССР тэрмінам на 5 гадоў. Працаваў статыстыкам, планавіком у кааперацыі, выкладаў у сярэдніх навучальных установах. Нейкі час жыў у в. Колтаўцы (30 км ад Белябея). Працягваў займацца навуковай дзейнасцю, аб выніках якой пісаў у лістах да акадэміка У. Пічэты. Але на навуковыя пасады яму не дазволілі вярнуцца. Рэгулярна перад рэвалюцыйнымі святамі М. Шчыкаціхіна ў «прафілактычных» мэтах арыштоўвалі. У турмах захварэў на туберкулёз, ад якога і памёр. Рэабілітаваны 30 студзеня 1956 года судовай калегіяй па крымінальных справах Вярхоўнага суда БССР. Групавая справа М. Шчакаціхіна і іншых № 20951-с з фотаздымкам захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.

Навуковая дзейнасць

Адзін з заснавальнікаў беларускага мастацтвазнаўства. Даследаваў выяўленчае мастацтва і архітэктуру Беларусі ад старажытных часоў да сучаснасці: культавае дойлідства і манументальны жывапіс XI—XIX стагоддзяў, іканапіс XVII—XVIII стагоддзяў, абарончыя збудаванні, старажытныя беларускія гравюры, мастацтва кніг Ф. Скарыны, творчасць многіх беларускіх мастакоў, у тым ліку В. Вашчанкі, М. Філіповіча, В. Волкава, А. Грубэ, І. Ахрэмчыка, У. Кудрэвіча, і інш. Упершыню ў беларускім савецкім мастацтвазнаўстве выпрацаваў навуковую канцэпцыю гісторыі беларускага мастацтва, асноўныя кірункі яго развіцця, зрабіў спробу перыядызацыі. Пільную ўвагу аддаваў станаўленню нацыянальнай мастацкай школы, арганізацыі мастацкага жыцця рэспублікі. Выступаў з публікацыямі па праблемах беларускага мастацтва, аўтар артыкула пра беларускае мастацтва для 1-га выдання Вялікай Савецкай Энцыклапедыі (т. 5, 1930)[2]. Разглядзеў і апісаў будынак Мінскай халоднай сінагогі.

У 1928 годзе выдаў т. 1 сваёй галоўнай працы «Нарысы з гісторыі беларускага мастацтва». Прадоўжыць гэта выданне не здолеў, бо 18 ліпеня 1930 быў арыштаваны ДПУ БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». У час арышту навуковы супрацоўнік БелАН, дацэнт БДУ, гадаваў дваіх дзяцей.

Памяць

У 2008 годзе на доме Кастравіцкай (вул. Валадарскага, 24) у Мінску, дзе ў 1922—1930 гадах жыў Мікалай Шчакаціхін, устаноўлена мемарыяльная дошка (скульптар К. Селіханаў). На адкрыцці дошкі з прамовамі выступілі дырэктар Нацыянальнага мастацкага музея Уладзімір Пракапцоў, старшыня праўлення Беларускага фонду культуры Уладзімір Гілеп, пісьменнік Арсень Ліс і іншыя[3].

Творы

• Феликс Валлотон. М., 1918;
• Васіль Вашчанка — магілёўскі гравёр канца XVI — пачатку XVIII сталецця. Мн., 1925;
• Матар’ялы да гісторыі беларускага малярства XVIII ст. // Віцебшчына. Т. 1. 1925;
• Фрэскі Полацкага Барысаглебскага манастыра // Наш край. 1925, № 1;
• Наша сучаснае мастацтва і нацыянальны стыль // Трыбуна мастацтва. 1925, № 3;
• Гравюры i кнiжныя аздобы ў выданьнях Францiшка Скарыны // Чатырохсотлецьце беларускага друку 1525–1925. Мн., 1926. С. 180–227;
• Беларуская архiтэктура ў XI-XII ст. Мн., 1927;
• На шляхох новага беларускага мастацтва // Полымя. 1927, № 2;
• Да пытання аб храналогіі «Малой падарожнай кніжыцы» Скарыны: Scoriniana // Запіскі аддзела гуманітарных навук Інбелкульта. Кн. 3. Працы клясы гісторыі. Т. 2. — Мн., 1928;
• Нарысы з гісторыі беларускага мастацтва. Т. 1. Мн., 1928; факсімільнае выд.: Мн., 1993;
• Помнікі старадаўняй архітэктуры XVII—XVIII стагоддзяў у Мінску // Запіскі аддзела гуманітарных навук. Мн., 1928. Кн. 6. Працы камісіі гісторыі мастацтва. Т. 1, сш. 1;
• Сучаснае беларускае мастацтва. Праваднік па аддзеле сучаснага беларускага малярства і різьбярства. Мн., 1929;
• Новы Менск // Чырвоная Беларусь. 1930, № 1.

У філатэліі

• У 2021 годзе быў выпушчаны мастацкі маркіраваны канверт «Вядомыя асобы Беларусі. М. М. Шчакаціхін» (руск.) . Дызайн канверта Святлана Цырулік.

• У 1996 годзе, да 100 — годдзя з дня нараджэння навукоўца, РУП «Белпошта» выпусціла паштовую марку.

• 
• 

Зноскі

1. ↑ Соболев А. Л.На краешке стола (Записки комментатора) (руск.)
2. 1 2 Шчакаціхін Мікалай Мікалаевіч // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.
3. ↑ У памяць пра Мікалая Шчакаціхіна

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — С. 494. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17), ISBN 985-11-0035-8.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — С. 238. — 616 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8.
• Шчакаціхін Мікалай Мікалаевіч // Культура Беларусі: энцыклапедыя / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мн.: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі. — Т. 6. — 3 000 экз. — ISBN 978-985-11-0495-2. — C. 466.
• Шчакаціхін Мікалай Мікалаевіч // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.
  • Ліс А. Мікола Шчакаціхін. — Мн., 1968;
  • Возвращенные имена: Сотрудники АН Беларуси, пострадавшие в период сталин. репрессий / сост. и авт. предисл. Н. В. Токарев; под ред. А. С. Махнача.. — Мн .: Навука i тэхнiка, 1992. — С. 117–118. — 120 с. — 1 000 экз. — ISBN 5-343-01246-9.

Спасылкі

	Мікалай Мікалаевіч Шчакаціхін на Вікісховішчы

• Шчакаціхін Мікалай Мікалаевіч
• Шчакаціхін Мікалай Мікалаевіч на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларусь у асобах і падзеях»