Мікола Купрэеў

Міко́ла Сымо́навіч (Сямёнавіч) Купрэ́еў (25 мая 1937, вёска Ямнае, Рагачоўскі раён, Гомельская вобласць — 19 верасня 2004, вёска Лясная, Баранавіцкі раён Брэсцкай вобласці) — беларускі паэт, пісьменнік.

Біяграфія

Нарадзіўся ў вёсцы Ямнае (цяпер Рагачоўскі раён Гомельскай вобласці) ў сям’і настаўніка. У 1943 годзе нацысты арыштавалі яго бацьку і забілі маці[1]. У 1947 годзе Мікола з бацькам пераехалі на Брэстчыну, у вёску Пескі Бярозаўскага раёна, а ў 1953 — у вёску Міхнавічы Івацэвіцкага раёна. Выхоўваўся мачыхай.

Мікола Купрэеў скончыў Івацэвіцкую сярэднюю школу (1957), факультэт беларускай і рускай мовы і літаратуры Брэсцкага педагагічнага інстытута (1962).

Працаваў у Чудзінскай і Малькавіцкай сярэдніх школах Ганцавіцкага раёна, у школах Івацэвіцкага і Ляхавіцкага раёнаў, у рэдакцыі ляхавіцкай раённай газеты «Будаўнік камунізму». Адным з вучняў Купрэева ў Чудзінскай школе падчас яго працы на пасадзе завуча і настаўніка літаратуры быў Алесь Каско, а ў Сташанах — Мікола Антаноўскі і Анатоль Шушко[2].

У 1988 Мікола Купрэеў не без дапамогі Міколы Антаноўскага, рэдактара пружанскай «раёнкі», пераехаў у вёску Папялёва Пружанскага раёна, выкладаў у базавай школе гісторыю. Тут выйшаў на пэнсію з прычыны хваробы.

Член Саюза беларускіх пісьменнікаў (1994). У 1996 годзе зборнік вершаў «Правінцыйныя фантазіі» быў вылучаны на атрыманне Дзяржаўнай прэміі імя Янкі Купалы і адзінагалосна падтрыманы на галасаванні. Аднак у самы апошні момант перамога Міколы Купрэева была скасавана за іранічную згадку Лукашэнкі ў вершы «Сустрэча з К. Крапівой у 1993 годзе»[3]. Прэмія тады не дасталася нікому, а паэт замест гэтага атрымаў прэмію Саюзу пісьменнікаў імя Аркадзя Куляшова і аднапакаёвую кватэру ў Пружанах[4].

Пасля выдання аповесцяў «Дзіцячыя гульні пасля вайны» (1995) і «На вуліцы Карла Маркса з паэтам» (1997), якія вызначаліся надзвычайнай шчырасцю ў адносінах да сябе і сваіх родных, бацька адмаўляўся пускаць Міколу ў родную хату падчас яго візітаў на радзіму. Мікола Купрэеў вымушаны быў начаваць у кацельнях, дзе працаваў яго школьны сябра[4].

Апошнія гады жыцця правёў у Пружанах, перыядычна лекуючыся ў тубдыспансеры ў Вярховічах (Камянецкі раён). Памёр у доме састарэлых у вёсцы Лясная Баранавіцкага раёна[1]. Пахаваны ў Міхнавічах (прадмесце Івацэвічаў). На яго надмагіллі выбітыя словы ўласнага вершу «О, я многа хацеў вам сказаць…».

Творчасць

Пісаць пачаў яшчэ ў школе, найперш вершы на беларускай мове. Аднак друкавацца пачаў падчас вучобы ў інстытуце (1957—1962). Яго першыя абразкі былі апублікаваныя ў 1958 годзе ў «Советской Отчизне» (цяпер часопіс «Нёман»). Прозу Мікола, у адрозненне ад вершаў, пісаў па-руску, за што, як прызнаваўся пазней, было вельмі сорамна[2]. Рукапіс аповесці «Бродят на рассвете юные», напісанае ў студэнцкія часы, аўтар пасля знішчыў, нягледзячы на тое, што яна атрымала ў цэлым станоўчыя водгукі Янкі Брыля і Барыса Бур’яна. Машынапісны тэкст аповесці захоўваецца ў Ганцавіцкім краязнаўчым музеі[2].

Першая кніга паэзіі «Непазбежнасць» (1967), складзеная з баладаў і элегій, вызначаецца лірычнай, ціхай інтанацыяй. Вершы вызначаюцца казачнасцю, выкарыстаннем фальклорных матываў і стыляў. Пасля выхаду зборніку «Непазбежнасць» у Міколы Купрэева пачалася зацяжная творчая дэпрэсія, звязаная з неўладкаванасцю ўласнага побыту, расчараванасцю ў паэтычнай працы, вялікай плыняй крытыкі, якая абрынулася на першую яго кнігу[5]. У сямідзясятыя гады Мікола Купрэеў амаль нічога не пісаў.

Актыўна ўключыўся ў літаратурны працэс пад канец 80-х. Перакладзеныя на рускую мову яго вершы былі апублікаваныя ў часопісе «Нёман», пасля чаго яго творы сталі часцей траплаць у перыядычны друк. У 1995 годзе выйшаў яго другі зборнік паэзіі «Правінцыйныя фантазіі». У ім перададзеная цесная сувязь чалавека з радзімай, з яе гісторыяй. Паэт пастаянна звяртаецца да вобраза дарогі, героі яго вершаў — вечныя вандроўнікі.

Літаратуразнаўцы заўважалі, што яго паэзіі ўласцівыя «арыгінальнасць раскаванай свабоднай формы, шчырае трапяткое пачуццё, нестандартныя вобразы, глыбіня падтэксту і ў той самы час — прастата выказвання»[4]. Творчасць аўтара адзначаная асаблівай любоўю да верлібру, баладаў, элегіяў, прытчаў.

Пісаў таксама і прозу. Падчас жыцця ў Пружанах напісаў аповесці «Дзіцячыя гульні пасля вайны» (1995), «Імгненне светлае» (1996), «На вуліцы Карла Маркса з Паэтам» (1997), «Палеская элегія» (1998), «Рэчкаю плывём, плывём…» (1999), «Пастух у космасе» (2002), «Лісты з млына» (2004)[5].

Два розныя як па стылі, так і па манеры аналізу даследчыкі літаратуры Уладзімір Саламаха і Сяргей Грышкевіч, аналізуючы розныя творы пісьменніка (першы — «На вуліцы Карла Маркса з Паэтам», другі — «Лісты з млына»), сыходзяцца ў агульнай выснове: лірычная проза Купрэева шчырая і праўдзівая, гуманістычная і чалавечная ў сваёй аснове.

I тут я зноў думаю пра тое, пра што ўжо неаднойчы пісаў у некаторых сваіх артыкулах: як жа мы, людзі, прывыклі ўсе нашы горшыя, па-чалавечы невытлумачальныя ўчынкі апраўдваць фактарам часу, рэжымам, грамадскім ладам. Пры гэтым забываем, што толькі сапраўдныя людзі застаюцца людзьмі ў любых сітуацыях. Думаю, твор выклікае на такі роздум. Уладзімір Саламаха З артыкула «Пра што раскажа вучням», кніга крытыкі «Сусвет дабрыні»[5]

У беларускай прозе апошніх гадоў рэдка калі сустрэнеш падобную шчырасьць, без штучнага схематызму ў дыялогах, ненатуральных паводзін, сэрыяльнай тэатральнасьці, навамодных сэксуальных выкрунтасаў… Аказваецца, пра каханне можна пісаць так, каб быць сучасным ва ўсе часы. Каб табе верылі, як уласна перажытаму. Хоць і не прапушчанаму цераз млын запозьнена спасцігнутай ісьціны, ужо непатрэбнай у сівой сталасці гадоў. Сяргей Грышкевіч З артыкула «Адвечныя лісты з млына…», газета «Заря»[5]

Вершы Міколы Купрэева перакладаў на рускую мову і публікаваў у Маскве беларускі паэт і перакладчык Валерый Грышкавец[5]. Аповесць «Імгненне светлае» перакладзеная таксама на балгарскую мову.

Бібліяграфія

• «Непазбежнасьць» (зборнік вершаў, 1967)
• «Правінцыйныя фантазіі» (зборнік вершаў, 1995)
• «Дзіцячыя гульні пасьля вайны» (аповесць-успамін, 1995)
• «Імгненне сьветлае» (аповеьць, 1996)
• «На вуліцы Карла Маркса з Паэтам» (аповесць, 1997)
• «Палеская элегія» (кніга прозы, 2007)
• «Я хацеў вам сказаць…» (2008)

Прэміі

• Літаратурная прэмія імя Аркадзя Куляшова (1996, за зборнік «Правінцыйныя фантазіі»)
• Брэсцкая мядовая літаратурная прэмія (2002, за аповесць «Пастух у космасе»)
• Літаратурная прэмія імя Уладзіміра Калесніка Брэсцкага абласнога выканаўчага камітэта (2007, за кнігу «Палеская элегія»)[6]

Ушанаванне памяці

• У 2006 годзе на доме ў Пружанах, дзе жыў паэт, была адкрытая мемарыяльная дошка.

Зноскі

1. 1 2 Незабыўныя галасы. Я хацеў вам сказаць…(нявызн.). Прастора.by. Праверана 5 снежня 2011.
2. 1 2 3 Валянцін Смаль. Мікола Купрэеў(нявызн.). Ганцавіцкі краязнаўча-інфармацыйны партал. Праверана 25 мая 2012.
3. ↑ Леанід Галубовіч. «Мяне — яшчэ нямала» // Дзеяслоў. — 2011. — № 2, 51.
4. 1 2 3 Арлоў, Уладзімір Імёны Свабоды: Мікола Купрэеў (1937 — 2004)(нявызн.). Імёны Свабоды. Радыё «Свабода». Праверана 5 снежня 2011.
5. 1 2 3 4 5 6 Гардзей, Віктар Вершы, напісаныя ў белых бярэзніках(нявызн.). Ганцавіцкі краязнаўча-інфармацыйны партал. Праверана 5 снежня 2011.
6. ↑ Святлана Яскевіч. Мікола Купрэеў стаў лаўрэатам прэміі імя Ул. Калесніка. Пасмяротна // «Звязда». — 12 снежня 2007. — № 236 (26101).

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9), ISBN 985-11-0035-8. — С. 39
• Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1995. — Т. 6. Таталаў — Яфімаў. Дадатак. — 684 с.; іл.. — ISBN 985-11-0022-6. — С. 628—629
• Здановіч Іван Юльянавіч. Купрэеў Мікола Сямёнавіч // Рупліўцы беларускага нацыянальнага адраджэння з Пружаншчыны: Грамадска-літаратурны даведнік. — Пружаны, 2003. — С. 49—54.
• Алесь Каско [і інш.]. Мікола Купрэеў. Матэрыялы аб жыцці і творчасці пісьменніка // Крыніца. — 1994. — № 11. — С. 29—51.
• Саламаха, У. Пра што раскажа вучням // Званыя і выбраныя: кн. літ. публіцыстыкі і рэцэнзій / Уладзімір Саламаха. — Мн., 1999. — С. 56—60.
• Сахарчук, В. Вяртанне вечнага вандроўніка // Полымя. — 1998. — № 1. — С. 254—262.

Спасылкі

	Мікола Купрэеў на Вікісховішчы

• Жыццяпіс Архівавана 13 красавіка 2018. на старонцы Нацыянальнай бібліятэкі
• Незабыўныя галасы. Я хацеў вам сказаць…
• Вершы Міколы Купрэева на сайце беларускай лірычнай паэзіі
• Мікола Купрэеў. Палеская элегія на сайце Флібуста