Міна Кант
Міна Кант (першапачаткова Ульрыка Вільхельміна Ёнсан;[4] 19 сакавіка 1844, Тамперэ — 12 мая 1897, Куапіа) — фінская пісьменніца, журналістка, прадпрымальніца і сацыяльны актывіст. Была адной з пачынальнікаў фінскага рэалізму ў літаратуры. Яе рознабаковую творчасць складаюць кароткія апавяданні, аповесці, п’есы і журналісцкія артыкулы; пераважна яна пісала на фінскай мове, але таксама і на шведскай. Яна была першым буйным драматургам і празаікам на фінскай мове пасля Алексіса Ківі і першай жанчынай, якая друкавалася ў газетах на фінскай мове. Яна адстойвала правы жанчын і фемінізм, і ў сваіх працах і трактатах тычылася сацыяльных пытанняў[5].
Кант была важным аўтарытэтам свайго часу ў Фінляндыі і пасрэднікам еўрапейскіх ідэй. У палітычным плане яна падтрымлівалася ідэй Младафінскай партыі. Кант павышала статус жанчын, сярод іншага, працуючы над паляпшэннем адукацыйных магчымасцей дзяўчынак. Яна была першаадкрывальніцай фінскамоўнай адукацыі.
У знак прызнання яе заслуг перад грамадствам дзень яе нараджэння, 19 сакавіка, адзначаецца ў Фінляндыі як дзяржаўнае свята — Дзень раўнапраўя[6].
Біяграфія
Міна Кант нарадзілася 19 сакавіка 1844 года. Бацька Густаў Вільхельм Ёнсан[4] працаваў на баваўнянай фабрыцы майстрам, маці Ловіса Ульрыка — былая хатняя памочніца. У Міны быў брат Густаф Вільгельм па імені бацькі і сястра Аўгуста Катарына. Дзяцінства жыла ў бедным раёне Тамперэ. Калі фінансавае становішча сям’і палепшылася, у 1853 годзе яны пераехалі ў Куапіа, калі бацька Густаў Вільгельм пераняў краму пражы ў Тамперэ.[7]
У Куапіа
У Куапіа Кант працягнула сваё навучанне[8]. Першай са школ была гарадская рабочая школа для дзяўчынак у Куапіа, заснаваная па ініцыятыве Снелмана, якая была так званай правадной школай, бо прытрымлівалася англійскай методыкі навучання Бэла-Ланкастэра. Найбольш прыкметнай асаблівасцю метаду навучання было тое, што старэйшыя вучні кіравалі малодшымі.[9] Мовай навучання была фінская. Адтуль Міну Ёнсан, якая ў той час называла сябе Мінай перайшла у шведскамоўную школу, якую вялі браты і сёстры Солдана (Аляксандра, Аўгуста і Эдла, Эдла пазней выкладала ў семінарыі Ювяскюля). Гэтая трохгадовая школа была толькі для дзяўчынак. Адсюль Кант перайшла ў яшчэ адну трохгадовую шведскамоўную дзяржаўную школу для дзяўчынак — школу Фрувасвякі для дачок самых цывілізаваных (джэнтльменскіх) бацькоў, да якой яна не павінна была мець доступу з-за свайго паходжання. Аднак з-за добрых фінансавых поспехаў купца Густава Ёнсана гэта адбылося. Густаў хацеў бы таксама выхоўваць свайго сына Густа, але яго гэта не цікавіла.[10]
У юнацтве Кант магчымасці для навучання для дзяўчынак былі абмежаваныя, у адрозненне ад хлопчыкаў, што не было ў розуме Міны.[9] Нават у панскай жаночай школе дзяўчынкі былі літаральна абаронены ад занадта вялікай колькасці інфармацыі — палова гадзін тыдня прысвячалася рукадзеллю.[10] Згодна з уяўленнямі таго часу, жанчыны не вытрымалі б доўгіх школьных дзён і высокіх патрабаванняў, але захварэлі б, не дапамагаючы пры нервовай слабасці. Аднак дочкі Ёнсана так добра вывучылі шведскую мову ў школах, напрыклад, што яны размаўлялі на ёй дома і выкарыстоўвалі яе ва ўзаемнай перапісцы.
Бізнэс Густава Ёнсана ішоў добра, і ён мог дазволіць сабе ўтрымліваць памочніка ў гандлі замест дачкі. Кант таксама ўступіла ў шлюбны ўзрост, але замест шлюбу яна спадзявалася на кар’еру незалежнай жанчыны. Магчымасць для мары прапанаваў семінар для настаўнікаў пачатковых класаў, які пачаўся ў Ювяскюля ў 1863 г., таму што ў якасці настаўніка жанчына магла ўтрымліваць сябе, не выходзячы замуж.[10] Падчас семінара ўпершыню ў Фінляндыі жанчына мела магчымасць вучыцца па іншай прафесіі, акрамя акушэрства.
Час Ювяскюля
Бацька Кант, відаць, імкнуўся навучыць дачку буржуазнай дзяўчыне для шлюбу.[10] Школьная адукацыя дзяўчынак уключала цэнзуру, французскую мову і добрыя манеры. Нягледзячы на супраціў бацькоў, Кант хацела працягваць навучанне. Яна вырашыла пакінуць Ювяскюлю нават у сакрэце, калі бацькі не дадуць дазволу. Аднак адзін быў дадзены. Восенню 1863 года Мііну Джонсан наведваў нядаўна створаную семінарыю Ювяскюля, якая рыхтавала настаўнікаў пачатковых класаў.[11] Навучанне ў пачатковай школе заставалася марай, бо яна спыніла навучанне восенню 1865 г., калі прыняла іск суда да свайго настаўніка навукі Ёхана Фердынанда Канта. Яны пажаніліся і пасяліліся ў Ювяскюля.
Жыццё Кант было заняты ў Ювяскюля, бо пара мела ў агульнай складанасці сем дзяцей: Ані (1866—1911), Элі (1868—1944), Ханна (1870—1889), Маю (1872—1943), Юсі (1874—1929), Пекка (1876—1959) і Лілі (1880—1969). Тым не менш, Кант паспела займацца дабрачыннасцю сярод бедных і пісаць апавяданні, навіны і сацыяльныя заявы ў газетах у Цэнтральнай Фінляндыі і Пяянне, якія рэдагаваў яе муж, асабліва на тэмы, звязаныя з цвярозасцю і жанчынамі. Яе першай працай былі «Апавяданні і апавяданні» (1878), якая пачала доўгую пісьменніцкую дзейнасць. Кант таксама стала першай жанчынай газеты на фінскай мове ў Ювяскюля.
У 1879 годзе ў жыцці Кант адбыўся значны пералом: яе муж памёр пасля працяглай хваробы незадоўга да нараджэння сёмага дзіцяці сям’і.[11] Час, які рушыў услед, быў для Кант фізічна і псіхічна цяжкім часам. Праз некалькі месяцаў Кант завяршыла сваю першую п’есу «Узлом». Яна таксама паслала яе Карлу Бергбому, дырэктару Фінскага тэатра, які прыняў яе адразу; тады не хапала фінскамоўных п’ес. Таксама Узлом была ўзнагароджана Фінскім літаратурным таварыствам.
Вяртанне ў Куапіа
У сакавіку 1880 года Кант разам з дзецьмі пераехала ў Куапіа.[12] Там яна працягнула пражу бацькі, які памёр у 1877 г. і быў у дрэнным фінансавым стане. Кант паднялася на ногі, і матэрыяльнае становішча сям’і палепшылася. Праз тры гады Кант таксама ўзяла на сябе адказнасць за агульны таварны бізнес, якім кіраваў яго брат. Здзелкі гарантавалі фінансавыя сродкі для жыцця, што дазволіла Кант набываць літаратуру з-за мяжы, а таксама засяродзіцца на пісьме.
Адважны мысліцель
Светапогляд
Кант ў свой час лічылася вельмі радыкальнай. Кант крытыкавала свецкую царкву, але асабістая вера была для яе важнай; На гэта ўказвае некалькі разоў прачытанае набажэнства Туомаса Кемпілайнена пра наследаванне Хрыста і знаёмства з Нагорнай Напаведзем. Рэлігійнасць не супярэчыла зацікаўленасці Кант ў новых дасягненнях у навуцы і імкнулася растлумачыць, напрыклад, спірытуалізм з дапамогай навуковага мыслення.[13]
Яна таксама шукала адказы на рэлігійнасць і этыку Талстога. З іншага боку, знаёмства з Арміяй выратавання выклікала расчараванне. Сярод святароў яна прайшла курс сутыкнення, асабліва з Густавам Ёхансанам, біскупам Куапіа, які прадстаўляў так званую беккаўскую інтэрпрэтацыю Бібліі. Ён выступіл супраць вышэйшай адукацыі жанчын і патрабавала ад іх задавальнення статусам, які ўводзіць «натуральны парадак». У рэшце рэшт Кант і Ёхансан больш не віталіся. Кант таксама пацярпела з пастарам Густавам Эліясам Бергротам і Вільгельмі Мальміваарай, якія працавалі ў Кірувесі.[14]
Мінанскі салон
У Куопіё людзі, якія цікавяцца літаратурай, збіраліся вакол Канта, і салон Міны нарадзіўся ў доме Кант. Пазней наведалі шмат вядомых пісьменнікаў і дзеячаў культуры. Самыя далёкія госці прыехалі з-за мяжы.
Атмасфера ў салоне была ліберальнай, проста да такой ступені, што гарадскія кансерватары абураліся. На крыўду, несумненна, паўплываў той факт, што ў салоне Міны абмяркоўваліся новыя літаратурныя і ідэалагічныя плыні, такія як жаночы рух і дарвінізм. Аднак новыя ідэі натхнілі пісьменнікаў, і сама Кант выйграла ад узаемадзеяння з маладым пакаленнем. «Анна», апублікаваная ў 1886 г., напэўна, першая праца на фінскай мове, дзе згадваецца імя Чарльза Дарвіна. У ім старшакласнік Лавоніус таксама тлумачыць сваім слухачам цудадзейную будову мураўёвага мозгу ў заўвазе, якую цытуе Дарвін «Спуск чалавека» (апублікавана на шведскай у 1872 г.)
У сэксуальнай маралі Кант была прыхільнікам абсалютнай сэксуальнай маралі, так званай маралі. Да шлюбу яна патрабавала устрымання ад жанчын і мужчын. З іншага боку, Джухані Ахо прадстаўляў пазіцыю, якая прадстаўляла рэлятывісцкую сэксуальную мараль, згодна з якой мужчыну было б натуральна займацца сэксам да шлюбу. Гэта супрацьстаянне надоўга паменшыла разрыў паміж Кант і Ахо. Кант не прыняла свабодную сэксуальнасць, якую прадстаўляе Элен Кі, але напісала адказ на яе.
У перыяд паміж 1889 і 1890 гадамі Кант рэдагавала газету «Wapaita Aatteet» разам з журналістам А. Б. Мякеляй, дзе перакладала артыкулы з нямецкіх, шведскіх і дацкіх газет. Часопіс займаўся астраноміяй, зараджэннем свету, свабодай веравызнання, эвалюцыяй, душой і пытаннем працоўнага класа. Выданне часопіса часта перашкаджала цэнзуры, і пасля канфіскацыі ўсяго выдання.
У 1889 г., між іншым, у Ювяскюля адбылася знакамітая «рэлігійная вайна», калі Цэнтральная Фінляндыя пад рэдакцыяй Ээра Эрка пачала пісаць серыю «З дзяцінства чалавецтва». Гэта выклікала бурную дыскусію, і Кант і Джухані Ахо абаранялі дактрыну развіцця ад Куопіа.
Юхані Ахо ўзяў інтэрв’ю ў Кант ў першым інтэрв’ю ў Фінляндыі, апублікаваным у Пяйвялехці 12 ліпеня 1892 г. У чэрвені 1891 г. «Новы фотачасопіс» упершыню выкарыстаў фатаграфію ў Фінляндыі, што стала журналісцкай навінкай таго часу. На вокладцы часопіса была прадстаўлена пісьменніцкая прэзентацыя Кант і Джухані Ахо з выявамі.
Кант працягвала бегаць, пісаць і весці салон, пакуль раптоўна не памерла 12 мая 1897 года ад сардэчнага прыступу ва ўзросце 53 гадоў. Яе пахавалі ў Куапіа, і пахаванне стала значнай падзеяй.
Творчасць
П’еса Кант «Сюлві» (Sylvi), апублікаваная ў 1893 годзе на шведскай мове, якая амаль адразу ж пасля гэтага выйшла на фінскай мове, апавядае пра пакуты маладой жанчыны, якая хоча быць з каханым мужчынам, але не можа атрымаць развод ад мужа, які нашмат яе старэй. У творы «Жонка працоўнага» (Työmiehen vaimo, 1885) апісана жыццё пакорлівай жонкі Ёхана, якая вымушана падпарадкоўвацца кантралюючаму яе фінансы алкаголіку-мужу. П’еса «Ганна Лііса» распавядае пра трагедыю маладой жанчыны, якая зацяжарыла па-за законным шлюбам і пад прыгнётам абставінаў забівла сваё ўласнае дзіцё.
Ушанаванне памяці
У гонар Міны Кант названы шматлікія аб’екты, публікацыі, літаратурныя творы, выставы і мерапрыемствы, з яе выявай створаны медалі, памятныя манеты, маркі, карціны. Яе імем названа шмат розных збудаванняў і месцаў. У гонар Кант таксама названы некалькі культурных клубаў і іншых суполак. Другі галоўны корпус універсітэцкага гарадка Куапіа Універсітэта Усходняй Фінляндыі атрымаў назву Кант, а ў Хельсінкі, Ювяскюля, Куапіа і Тамперэ ёсць вуліцы, названыя яе імем.
У 2013 годзе Norwegian Air Shuttle намаляваў выяву Кант на хвасце аднаго са сваіх Боінгаў 737—800.
Фонд кірмашоў Фінляндыі прафінансаваў прэмію Міны Кант, якую штогод уручаюць «абуджальніцы нашага грамадства» на Хельсінкскай кніжнай выставе-кірмашы. Прыз — 5000 еўра.
Дні Міны Кант
Міністэрства ўнутраных спраў Фінляндыі рэкамендавала агульнае адзначэнне дня нараджэння Кант і роўнасці з 2003 года. Універсітэт Хельсінкі адзначае дзень Міны Кант як звычайны дзень прызнання пачынаючы з 2007 годва. Гэта першая фінская жанчына, у якой быў свой дзень, 19 сакавіка, які адзначаецца ўзняццем сцягоў па ўсёй краіне. Афіцыйная назва дня сцяга — Дзень Міны, дзень роўнасці. Потым у Куапіа прайшло мерапрыемства пад назвай Дні Міны.
Статуі і помнікі
Першы эскіз статуі Кант быў зроблены Эмілем Седэркрэйцам у 1912 годзе. Гэтая тэракотавая скульптура зараз знаходзіцца ў музеі Эміля Седэркрэйца ў Хар’явалце. Статуя Міны Кант была адкрыта ў Куапіа 12 мая 1937 года. У яе таксама ёсць статуі ў Тамперэ і Ювяскюлі. «Маладая Міна» в Тамперэ была напісана Лауры Леппянен у 1951 года, а «Юны фантазёр» в Ювяскюля — Паўлі Коскінен у 1962 г.
Акрамя гэтага, ёсць яшчэ некалькі скульптур Кант, у тым ліку рэльефныя карціны, напрыклад, праца Хейкі Вар’ян, якая з’явілася ў школьным парку Куапіа ў 1972 годзе.
Юбілеі
Апроч іншага, горад Куапіа некалькі разоў ладзіў юбілеі Кант у дзесятую гадавіну яе года нараджэння альбо года смерці. У XXI стагоддзі юбілеі ўжо адзначаліся двойчы, у 2004 і 2007 гадах.
Зноскі
- 1 2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
- 1 2 Minna Canth // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
- 1 2 Кант Минна // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
- 1 2 Huhtala 1998.
- ↑ https://finland.fi/ru/kultura-i-iskusstvo/finskaya-pisatelnitsa-minna-kant-mogla-i-ona-eto-sdelala/
- ↑ За что финны помнят Минну Кант и почитают её имя?
- ↑ Mäkinen, s. 10, luku: Minna Canthin lapsuus Tampereella.
- ↑ Maijala, s. 26
- 1 2 Mäkinen, s. 15, luku: Nuoruusvuodet.
- 1 2 3 4 Mäkinen, s. 16, luku: Nuoruusvuodet.
- 1 2 Lasse Koskela: Suomalaisia kirjailijoita Jöns Buddesta Hannu Ahoon, s. 40-42. Tammi 1990.
- ↑ Mäkinen, s. 37-38, luku: Millainen kauppias Minna oli?
- ↑ Maijala, s. 310—311
- ↑ Hortamo, Tuula: Minna Canth etsi elämän totuutta. Kotimaa, 15.3.2007, s. 29.
Літаратура
- Кант, Минна // Италия — Кваркуш. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 11).
- Canth, Minna: Kirjeitä vuosilta 1860—1897. toim. Harmas, Irja et al. Otava, 1944.
- Huhtala, Liisi (toim.): Monisärmäinen Minna Canth. A-sarja 20. Snellman-instituutti, 1998. ISBN 951-842-190-0.
- Maijala, Minna: Herkkä, hellä, hehkuvainen — Minna Canth. Otava, 2014. ISBN 978-951-1-23656-6.
- Melville, Erja & Melville, Tony: Kuopiosta Suomeen — Kirjallisuutemme aatesisältöä 1880-luvulla, s. 56, 67-78. Snellman-instituutin julkaisuja 2. Snellman-instituutti, 1985. ISBN 951-657-148-4.
- Mäkinen, Kirsti & Uusi-Hallila, Tuula: Minna Canth: Taiteilija ja taistelija. Helsinki: WSOY, 2003. ISBN 951-0-27673-1.
Спасылкі
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Міна Кант- Canth, Minna (1844—1897)
- Аблічбаваныя працы Міны Кант у Нацыянальнай бібліятэцы Фінляндыі
