Эпіграма

Эпігра́ма (стар.-грэч.: ἐπίγραμμα «надпіс») — невялікі сатырычны верш, які высмейвае якую-небудзь асобу ці грамадскую з’яву.

У антычнай паэзіі

У антычную эпоху эпіграмай зваўся пасвячальны надпіс на статуях, алтарах і іншых прадметах, якія прысвячаюцца багам, і на надмагіллях (гл. эпітафія). Паступова фармаваліся тэматычныя разнавіднасці эпіграм сентэнцыйна-дыдактычных, апісальных, любоўных, застольных, сатырычных, урачыстых. Ад эпічных формаў паэзіі эпіграму адрознівала сцісласць і ярка выяўленае суб’ектыўнае стаўленне да падзеі ці факту. Пісалася эпіграма элегічным дыстыхам, пазней ямбам і іншымі памерамі. У форме эпіграм выражаліся разважанні Платона, Сафо пісала эпіграмы пра горыч ранняй страты, Анакрэонт — пра весялосць на балі. Да майстроў эпіграм адносяць Сіманіда Кеаскага, Асклепіяда, Мелеагра. Росквітам эпіграмы ў грэчаскай літаратуры была творчасць эліністычных паэтаў III стагоддзя да н.э. — I стагоддзя н.э. (якая склала ядро так званай «Палацінскай анталогіі» у 15 кнігах), у рымскай — сатырычная творчасць Марцыяла (I стагоддзе н.э.). Традыцыі антычнай эпіграмы працягваліся ў візантыйскай літаратуры і ў лацінскай літаратуры Сярэднявечча і Рэнесансу, пазней зрэдку адраджаліся («Венецыянскія эпіграмы» І. В. Гётэ).

У новай еўрапейскай паэзіі

Эпіграмы Марцыяла былі тэматычна блізкія да сатыр Ювенала. Да спадчыны Марцыяла ўзыходзіць сучаснае разуменне эпіграмы як кароткага кплівага верша, звычайна пабудаванага на кантрасце паступовай экспазіцыі і нечаканага завяршэння, заключнай «вастрыні» (пуант). Такога роду эпіграма склалася ў французскай паэзіі XVI — XVII стагоддзяў. Часам росквіту эпіграмы ў еўрапейскай літаратуры лічыцца XVIII стагоддзе (Вальтэр, Ж. Б. Русо, Г. Э. Лесінг, у Расіі — А. П. Сумарокаў). Паралельна развівалася эпіграма, якая прадстаўляе сабой непасрэдны водгук на надзённыя падзеі, часта палітычныя. Апроч названых, да майстроў вострых сатырычных эпіграм адносяць Ж. дэ Лафантэна і П. Д. Э. Лебрэна ў Францыі, Р. Бёрнса ў Англіі, Г. Гейнэ ў Германіі.

Літаратура

• Вячаслаў Рагойша. Паэтычны слоўнік / Т. А. Гарбачэўская. — 3-е выд., дапрац. і дапоўн.. — Мінск: Беларуская навука, 2004. — 576 с. — 2 000 экз. — ISBN 985-08-0598-6.
• Вячаслаў Рагойша. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 2001. — 384 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-11-0197-4.
• Греческая эпиграмма. / Сост. Ф. Петровский, Ю. Шульц. — М.: Гос. изд. худ. лит-ры, 1960.
• Греческая эпиграмма. / Изд. подгот. Н. А. Чистякова. — М.: Наука, 1993. ISBN 5-02-027950-1.
• Словарь литературоведческих терминов. — М.: Просвещение, 1974.
• Русская эпиграмма. / Сост. В. Васильев. — М.: Художественная литература, 1990. ISBN 5-280-01014-6.