Мікалай Платонавіч Бажан
Мікола Платонавіч Бажан (укр.: Микола Платонович Бажан, 26 верасня (9 кастрычніка) 1904, Камянец-Падольскі — 23 лістапада 1983) — украінскі савецкі паэт, перакладчык, публіцыст і грамадскі дзеяч. Акадэмік АН УССР (1951)[2]. Герой Сацыялістычнай Працы (1974). Лаўрэат Ленінскай (1982) і двух Сталінскіх прэмій другой ступені (1946, 1949). Заслужаны дзеяч навукі Украінскай ССР (1966), Заслужаны дзеяч мастацтваў Грузінскай ССР (1964)[2]. Народны паэт Узбекскай ССР (1968)[2]. Сябра ВКП(б) з 1940 года.
Біяграфія
Шлях у літаратуру
М. Бажан нарадзіўся ў Камянцы-Падольскім (цяпер у Хмяльніцкай вобласці Украіны) ў сям’і ваенных тапографаў. У 1910 годзе бацьку перавялі ва Умань, дзе прайшлі дзіцячыя гады будучага паэта. Тут Бажан вучыўся ў кааператыўным тэхнікуме і паралельна ў 1920—1921 гадах займаўся вывучэннем авангарднага сцэнічнага мастацтва ў студыі «Кийдрамте» пад кіраўніцтвам Леся Курбас. Піша вершы, якія склалі рукапісны зборнік вершаў «Кантрасты настрою» (1920—1921).
У 1921 пераязджае ў Кіеў, дзе вучыцца ў Кааператыўным інстытуце (1921—1923), а затым у Кіеўскім інстытуце знешніх сувязяў (1923—1925). У 1923 годзе на запрашэнне маладога пісьменніка Міхайлы Семянко далучаецца да групоўкі панфутурыстаў, ідзе працаваць у рэдакцыю газеты «Бальшавік». У гэтай газеце ў 1923 годзе апублікаваны першы верш Бажана «Рура-марш» і іншыя творы ў футурыстычным духу[2].
Бажан належаў да першапачатковых прыхільнікаў рэвалюцыі не столькі з-за палітычных поглядаў, колькі з-за свайго авангардызму ў мастацтве. Яму здавалася, што грандыёзны сацыяльны катаклізм дасць новае жыццё Украіне, вызваліць яе творчыя сілы. У адрозненне ад многіх паэтаў старэйшага пакалення, Бажан адразу прыняў бальшавіцкі рэжым.
Перыяд рэвалюцыйнага рамантызму
У 1925 ў БАЖу далучаецца да групоўкі Хвылявога. Неўзабаве выходзіць першы зборнік вершаў «17-ы патруль» (1926), які арганічна ўпісваўся ва ўладарыўшы тады ў бальшавіцкай паэзіі пафас рамантызацыі пралетарыяту і чэкістаў.
Пачынаючы са зборніка «Разьбяная цень» (1927) Бажан усё больш вызначаецца як паэт барочнай эстэтыкі, нястомнага і шмат’яруснага разгортвання тэмы, вынаходлівага і раскошнага перапляцення матываў, арганічнага злучэння брутальнага і патэтычнага. Шэдэўрам гэтага стылю з’яўляецца цыкл «Будынкі» (1929), у якім Бажан праяўляе сябе як паэтычны інтэрпрэтатар энергіі чалавечых спраў, розных формаў гэтых спраў, у тым ліку эксцэнтрычных.
У «Смерці Гамлета» (1932) ён адкрыта супрацьпастаўляе агульначалавечыя сімвалы гуманістычнай культуры як ілжывыя ленінскай безагляднай праўдзе (маральна ўсё, што служыць рэвалюцыі, і толькі гэта). У гэтым творы паэт абвяшчае анафему «абстрактнаму гуманізму», якая стала надакучлівым лейтматывам усёй наступнай партыйнай ідэалогіі. Яшчэ мацней гэтая тэма гучыць у «Трылогіі запалу» (1933), паэт з нянавісцю вынішчае ў сабе ўсё, што перашкаджае яму стаць тым, чаго патрабуе час — байцом цэнтралізаванай класавай маралі. Перамога над гуманізмам у сабе давалася нялёгка. Цяжкія сумневы, балючыя разважанні душы, загнанай у падзямелле свядомасці, гучаць у паэмах «Слепакі» (1931) і «Гета ва Умані» (1930).
Творчасць сталінскага перыяду
Пасля 1933 года, які стаў пераломным у гісторыі ўкраінскай літаратуры і адзначыўся знішчэннем і заваяваннем нацыянальнай інтэлігенцыі, з-пад пяра Бажана выходзіць пераважна партыйная патэтыка — вынаходлівая, па-майстэрску выкананая, але вымучаная, хоць і пад маскай шчырасці: паэмы «Неўміручасць» (1937), «Маці» (1938), «Бацькі і сыны» (1939). Традыцыю барочнага одапісання, літаратурна блізкую паэту, працягвае знакаміты панегірык Сталіну «Таварыш стаіць у зорканосным Крамлі» (1932).
Сапраўдны Бажан прарываецца там, дзе паэту атрымоўваецца ўхіліцца ад прэсінгу палітычных імператываў, хай і ўнутрана засвоеных. Перш за ўсё ў культуралагічных вершах, звароце да духоўнай спадчыны народаў СССР, інтэрпрэтацыі з’яў сусветнага мастацтва, сцыентызме — навуковай паэзіі: паэма «Колькасць» (1931).
Асаблівы перыяд у жыцці і творчасці Бажана — гады вайны з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Творы гэтых гадоў востра адлюстроўваюць бяду народа, небяспеку, якая навісла над ім, патрыятычны ўздым, агульнасавецкія формы якога ўмяшчаюць і чыста нацыянальныя перажыванні: «Клятва» (1941), «Данііл Галіцкі» (1942), «Сталінградскі сшытак» (1943).
Першыя пасляваенныя гады — самы сумны перыяд у творчым лёсе Бажана. Ва ўмовах масавых тэрарыстычных ідэалагічных кампаній, ініцыяваных Сталіным, які разумеў неабходнасць у зародку задушыць парасткі лібералізацыі думкі, якая прабілася ў час вайны, Бажану давялося прымаць удзел у кан’юнктурным пераглядзе ўкраінскай гісторыі («У Спаскай вежы», 1952), у барацьбе супраць украінскага нацыяналізму, граміць не толькі творы Грушэўскага, але і калег-пісьменнікаў, у тым ліку свайго сябра Ю. І. Яноўскага, развенчваць загніваючы імперыялістычны Захад («Англійскія ўражанні», 1949).
Позні перыяд
Са смерцю Сталіна, з пачаткам хрушчоўскай адлігі змяняецца атмасфера ў грамадстве і ў літаратурных колах. Паступова вяртаецца да сваёй глыбокай складанасці і Бажан. Гэта адчуваецца ў зборніках «Міцкевіч у Адэсе» (1957), «Італьянскія сустрэчы» (1961). Цыкл «Перад статуямі Мікеланджэла» з апошняга зборніка прымушае ўспомніць барочную разьбу яго ранніх «Будынкаў», але ўжо ва ўсёй сталасці майстра. Глыбокі філасофскі трагізм гучыць у вершах і паэмах зборніка «Уманскія ўспаміны» (1972).
Адліга дала магчымасць Бажану ўспомніць пра шматлікія змрочныя старонкі мінулага. У сваім выступе на вечары памяці Міколы Куліша ён упершыню адкрыта успамінае пра падвалы Кастрычніцкага палаца ў Кіеве, дзе расстрэльвалі пісьменнікаў. Пра злачынствы мінулага, яго рэпрэсіўны цяжар, але і пра ўрокі маральнага, духоўнага супрацьстаяння ён гаворыць у паэме «Палёт скрозь буру» (1964).
Вяршыняй творчасці позняга Бажана сталі восем «Начных канцэртаў» са зборніка «Знакі» (1978). Яны яшчэ раз пацвердзілі яго ўнікальную здольнасць кангеніяльных перажыванняў і ажыццяўлення ў слове шэдэўраў мастацтва, на гэты раз музычнага.
У 1970-я гады Бажан звярнуў увагу на маладога паэта М. А. Фішбейна, які стаў яго літаратурным сакратаром, а ў далейшым — вядомым паэтам Украіны.
Дзейнасць перакладчыка
Бажан — выбітны майстар мастацкага перакладу. Найбуйнейшым дасягненнем з’яўляецца яго пераклад паэмы «Віцязь у тыгравай скуры» Шата Руставелі (1935; прэмія Грузінскай ССР, 1937). Сярод па-майстэрску выкананых Бажанам перакладаў — «Бура» Шэкспіра, творы Дантэ, Гётэ, Гейнэ, Гёльдэрліна, Міцкевіча. Асаблівую ролю для маладой украінскай паэзіі адыгралі яго пераклады з Рыльке. Таксама Бажан з’яўляецца аўтарам перакладу гімна СССР на ўкраінскую мову[3].
Бажан — адзін з перакладчыкаў «Выбраных твораў» Я. Купалы на ўкраінскую мову (1953). Перакладаў творы А. Куляшова, М. Танка, П. Панчанка, А. Зарыцкага[2].
Палітычная і грамадская дзейнасць
У 1941 годзе выступаў са справаздачным дакладам на Усеўкраінскай канферэнцыі КП(б)У. У 1943—1948 гадах намеснік Старшыні Савета Міністраў Украінскай ССР, саветнік прадстаўніцтва Украіны ў ААН. У 1946—1962 дэпутат ВС СССР. У 1953—1959 гадах старшыня СП Украінскай ССР.
Рэдактарская дзейнасць
У 1957—1983 гадах галоўны рэдактар Украінскай Савецкай Энцыклапедыі. Пад яго кіраўніцтвам былі выдадзеныя Украінскія савецкія энцыклапедыі ў 17-ці тамах (1959—1965), у 12-ці тамах (1977—1985), «Гісторыя ўкраінскага мастацтва» ў 6-ці тамах (1966—1968; Дзяржаўная прэмія УССР, 1971), «Шаўчэнкаўскі слоўнік» (1976—1977).
М. П. Бажан памёр 23 лістапада 1983 года. Пахаваны ў Кіеве на Байкавых могілках.
Узнагароды і прэміі
- Ленінская прэмія (1982) — за вершаваны зборнік «Знакі» (1979)
- Сталінская прэмія другой ступені (1946) — за паэму «Данііл Галіцкі» (1942), верш «Клятва» (1941), зборнік вершаў «Сталінградскі сшытак» (1942)[2]
- Сталінская прэмія другой ступені (1949) — за зборнік вершаў «Англійскія ўражанні» (1949)[2]
- Дзяржаўная прэмія УССР імя Т. Г. Шаўчэнкі (1965) — за паэму «Палёт скрозь буру» (1964)[2]
- Герой Сацыялістычнай Працы (1974)
- Народны паэт Узбекістана (1974)
- Заслужаны дзеяч мастацтваў Грузінскай ССР (1964)
- Заслужаны дзеяч навукі Украінскай ССР (1966)
- 5 ордэнаў Леніна
- Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі
- Ордэн Чырвонага Сцяга
- 2 ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга
- Медалі
Сям’я
- Першая жонка — Галіна Сымонаўна Каваленка (1905—1989), актрыса тэатра «Березиль», затым перакладчыца. Дачка — Мая.
- Другая жонка — Ніна Уладзіміраўна Лауэр.
Увекавечанне памяці
У гонар М. П. Бажана названы праспект у Кіеве.
Зноскі
- 1 2 The Fine Art Archive — 2003. Праверана 1 красавіка 2021.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Бажан Микола // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 37. — 737 с.
- ↑ Гимн СССР на украинском в Викитеке (укр.)
Літаратура
- Адельгейм Э. Микола Бажан. — Київ, 1974
- Суровцев Ю. Поэзия Миколы Бажана. — М., 1970
Спасылкі
- Мікалай Платонавіч Бажан на сайце «Героі краіны»