Людас Гіра

Людас Канстанцінавіч Гіра (15 (27) жніўня 1884, Вільня — 1 ліпеня 1946, Вільнюс) — літоўскі паэт , драматург , літаратурны крытык, перакладчык, публіцыст , грамадскі дзеяч; народны паэт Літоўскай ССР (1945), правадзейны член Акадэміі навук Літоўскай ССР (1946)[3].

Біяграфія

Вучыўся ў Стаклішкескай пачатковай гімназіі(літ.) бел. (каля Коўна) і Віленскай рэальнай гімназіі. У Казані здаў экстэрнам экзамен за 4-ы клас гімназіі і паступіў у Віленскую духоўную семінарыю(руск.) бел.. З 1905 працаваў у рэдакцыях газет «Vilniaus žinios», «Lietuvos ūkininkas»), з 1907 «Viltis»[4].

Браў удзел у дзейнасці Саюза літоўскіх настаўнікаў, быў сакратаром прэзідыума Вялікага Віленскага сейма(руск.) бел. (1905), удзельнічаў у стварэнні Літоўскага навуковага таварыства(літ.) бел. (1907). Пачынаючы з 1911 года быў рэдактарам літаратурных альманахаў і літаратурных часопісаў, укладальнікам анталогій літоўскай паэзіі.

У 1911 годзе нарадзіўся сын Вітаўтас, пасля паэт і празаік Вітаўтас Сірыёс-Гіра. У 1918 годзе быў ваенным камендантам Вільнюса, камандзірам атрада літоўскіх добраахвотнікаў. Трапіў у палон да бальшавікоў і праз паўгода вярнуўся ў Каўнас, яго абмянялі на палонных чырвонаармейцаў. У Каўнасе стаў начальнікам аддзела разведкі міністэрства абароны краю, удзельнічаў у ліквідацыі змовы Польскай ваеннай арганізацыі (POW). У 1922—1926 гг . працаваў дырэктарам Дзяржаўнага тэатра ў Каўнасе(руск.) бел.. У 1923 рэдактар літаратурнага часопіса «Skaitymai(літ.) бел.»). У 1924 годзе выйшла напісаная ім «Руска-літоўская граматыка» (Каўнас; паўторнае выданне 1925).

У 1926—1936 гадах сакратар кнігавыдавецкай камісіі міністэрства асветы. У 1928—1930 гадах складаўся ў інтэнсіўнай перапісцы з К. Д. Бальмонта і папулярызаваў яго творчасць у літоўскім друку, быў адным з галоўных арганізатараў прыезду Бальмонта ў Літву (1930). У сярэдзіне 1930-х гадоў быў адным з ініцыятараў умацавання літоўска-латышскіх і літоўска-эстонскіх літаратурных і культурных сувязяў, арганізатар і ўдзельнік літаратурных вечароў і абменаў дэлегацыямі пісьменнікаў.

У 1936—1937 і 1938—1939 гадах старшыня Таварыства літоўскіх пісьменнікаў(літ.) бел.. Рэдактар літаратурнай газеты «Literatūros naujienos» у 1937—1938. У 1939 годзе наведаў СССР.

У 1940 з іншымі дэпутатамі Народнага сейма — пісьменнікамі Ю. Паляцкісам, С. Нерыс, П. Цвіркам — увайшоў у склад так званай паўнамоцнай дэлегацыі, якая хадайнічала перад Вярхоўным Саветам СССР аб прыёме Літвы ў склад Савецкага Саюза. Намеснік наркама асветы Літоўскай ССР у склад 1940—1941 гадах.

У пачатку Вялікай Айчыннай вайны эвакуіраваны ўглыб СССР, жыў у Пензе да пачатку 1942 года. У 1942—1944 гадах служыў у Літоўскай дывізіі(руск.) бел. (капітан)[4].

У Літву цяжка хворым вярнуўся летам 1945 года. Пахаваны ў Вільнюсе на могілках Роса.

Памяць

У Вільнюсе вуліца Вільняўс} (Vilniaus gatvė, Віленская) была пераназвана ў вуліцу Гіры (Liudo Giros gatvė, Гірас), але пасля аднаўлення незалежнасці Літвы вуліцы была вернута ранейшая назва. У 1977 годзе ў Вільні ў невялікім скверы на вуліцы Валана насупраць будынка Міністэрства адукацыі і навукі Літвы быў збудаваны помнік (скульптар Віктарас Паліс(літ.) бел., архітэктар Стасіс Шашкявічус). Помнік уяўляў сабой гарэльефны партрэт паэта, высечаны ў глыбе граніту (вышыня 1,2 м) на прамавугольным гранітным пастаменце. 11 верасня 2013 года помнік пасля патрабаванняў былых палітычных вязьняў, ссыльных і прадстаўнікоў іншых правых арганізацый па просьбе Міністэрства адукацыі і навукі Літвы(руск.) бел. быў дэмантаваны і вывезены на тэрыторыю муніцыпальнага прадпрыемства «Грында» у Юсцінішкес(руск.) бел. (непадалёк ад 2-га тралейбуснага парку) на захоўванне[5][6].

Літаратурная дзейнасць

Дэбютаваў у літаратуры ў 1902 годзе аповядамі. Вершы пачаў пісаць з 1903 года. Друкаваўся з 1903 года[3]. Выдаў трынаццаць зборнікаў вершаў. Першыя зборнікі паэтыкай блізкія народнай песні. Пасля ў паэзіі з’явіліся элементы сімвалізму, дэкларатыўны патрыятызм, лозунгавасць. З аднолькавым пафасам апяваў па чарзе веліч Літвы, адраджэнне Італіі пры Мусаліні, сталінскі рэжым.

У драмах «Kerštas» (бел.: Помста, 1910), «Svečiai» (бел.: Госці, 1910) выяўляецца ўплыў драматургіі Станіслава Пшыбышэўскага(руск.) бел., у драматычных творах на гісторыка-нацыянальныя тэмы «Beauštanti aušrelė» (бел.: Зара, якая занімаецца, 1913), «Paparčio žiedas» (бел.: Папараць-кветка, 1928) — Відунаса і Вінцаса Крэве-Міцкявічуса.

Падчас Вялікай Айчыннай вайны напісаў паэмы «Žalgirio Lietuva» (бел.: Літва Грунвальда, 1942), «Адам Міцкевіч у Паволжы» і вершы, працятыя патрыятызмам, нянавісцю да фашыстаў. Вершы Людаса Гіры ў перакладах на рускую мову ўключаліся ў зборнікі «Живая Литва» (Масква, 1942), «Дорога в Литву» (Масква, 1944).

Вершы пісаў, акрамя літоўскай, на польскай, беларускай (верш «З Новым годам»)[3], рускай мовах [7].

Укладальнік першых анталогій літоўскай літаратуры (1911, 1914), у міжваенны гады — паэтычнага зборніка, прысвечанага дзесяцігоддзю незалежнасці Літвы «Sveika Nepriklausomoji» (бел.: Прывітанне, Незалежная, 1928) і першую літоўскую анталогію рэлігійных вершаў «Šventoji Lietuva» (бел.: Святая Літва, 1930). Падрыхтаваў да друку сачыненні літоўскіх пісьменнікаў Лаздзіну Пяледы(руск.) бел., Пранаса Вайчайціса і іншых.

У 1911—1912 гадах рэдактар альманаха Švyturys(руск.) бел. (бел.: Маяк), у 1913—1914 гадах рэдактар першага літоўскага літаратурнага часопіса Vaivorykštė(літ.) бел. (бел.: Вясёлка), пазней рэдагаваў Skaitymai(руск.) бел. (бел.: Чытанні, 1923), газету Literatūros naujienos (бел.: Літаратурныя навіны, 1937—1938). Супрацоўнічаў з часопісамі «Ateitis(літ.) бел.» (бел.: Будучыя), «Vairas(літ.) бел.» (бел.: Руль) і многіх іншых літоўскіх перыядычных выданнях. Пісаў артыкулы для часопісаў і газет на рускай мове «Балтийский альманах(руск.) бел.», «Эхо», «Наше эхо», Сегодня(руск.) бел..

Напісаў вялікую колькасць літаратурна-крытычных артыкулаў. Сярод іх артыкулы пра беларускую, рускую, украінскую, чэшскую(руск.) бел. літаратуру. Артыкул Л. Гіры «З беларускай літаратуры» (1910) — самы ранні водгук літоўскай крытыкі пра творчасць Я. Купалы [3]. Выступаў таксама як тэатральны крытык.

Падпісваўся Akstinų Vincas, Aldonė V., Ant. Kašėta, B. Dzūkas, Eglė, E. Radzik., Ensexistens, E. Radzikauskas, Erulis, G-lis L., Gerulis, Kuzavas, Kažin kas, Rimbas, Saugus, Szlachcic-Katolik, Teatralas Zukas D. і многімі іншымі псеўданімамі(руск.) бел..

Перакладчыцкая дзейнасць

Пераклаў і выдаў асобным зборнікам вершы Т. Шаўчэнкі (1912). Перакладаў на літоўскую мову вершы М. М. Асеева(руск.) бел., К. Д. Бальмонта, С. І. Кірсанава(руск.) бел., В. І. Лебедзева-Кумача, М. Ю. Лермантава, У. У. Маякоўскага, А. С. Пушкіна, М. С. Ціханава, Я. Л. Шкляра [3].

У яго перакладах друкаваліся таксама творы Г. Гейне, С. Выспяньскага, С. Пшыбышэўскага(руск.) бел., І. Франко, Л. Кандратовіча, А. Міцкевіча.

Выданні

Зборы сачыненняў

Raštai(«Сачыненні», 2 т., 1953)
Raštai («Сачыненні», 5 т., 1960—1963)

Зборнікі вершаў

Dul-dul dūdelė… («Дуль-дуль дудка»; Вільня, 1909)
Žalioji pievelė («Зялёны лужок»; Вільня, 1911)
Laukų dainos («Песні палёў»; Сейны, 1912)
Tėvynės keliais… («Дарогамі радзімы»; Вільня, 1912)
Žiežirbos. 1912—1920 m. poezijos («Іскры»; Каўнас, 1921)
Žygio godos («Паходныя думы»; Клайпеда, 1928)
Šilko gijos («Шаўковыя ніткі»; Каўнас, 1929)
Amžių žingsniai («Крокі стагоддзяў»; Каўнас, 1929)
Smurtas ir ryžtas («Гвалт і рашучасць»; Масква, 1942)
Žalgirio Lietuva («Літва Грунвальда»; Масква, 1942)
Tolimuos keliuos («Па далёкіх дарогах»; Каўнас, 1945)
Rinktinė poezija («Выбраная паэзія»; Каўнас, 1945)
Rinktinė («Выбранае»; Вільнюс, 1951)
Ne margi sakalėliai («Не пярэстыя саколікі»; Вільнюс, 1963)
Raudonosios aguonos («Чырвоны мак»; Вільнюс, 1969)

Кнігі для дзяцей

Trys berželiai («Тры бярозкі»; Вільнюс, 1949)

На рускай мове

Стихи («Вершы»; Масква, 1940)
Слово борьбы («Слова барацьбы»; Масква, 1940)
Избранное («Выбранае»; Вільнюс, 1952)
Здравствуй, вихрь! Стихи («Вітаю, віхура! Вершы»; Ленінград, 1960)

Паэмы

Milžinkapių daina («Песня курганоў»; Вільня, 1910)
Stalino LTSR konstitucija («Сталінская Канстытуцыя Літ. ССР»; Каўнас, 1940)

Драматычныя творы

Kerštas («Помста»; Вільня, 1910)
Svečiai («Госці»; Вільня, 1910)
Beauštanti aušrelė («Зара, якая занімаецца»; Вільня, 1913)
Paparčio žiedas («Папараць-кветка»; Клайпеда, 1928)

Гісторыка-літаратурныя і крытычныя працы

Lietuviškos eilėdaros kūrimosi raida («Гісторыя фарміравання літоўскага вершаскладання»; Каўнас, 1934)
Кніга пра Тумаса-Вайжгантаса(руск.) бел., артыкулы пра В. Крэве-Міцкявічуса і іншых пісьменнікаў.

Пераклады

На беларускую мову творы Гіры перакладалі А. Астапенка, С. Дзяргай, М. Лужанін і іншыя[3].

Вершы Л. Гіры перакладаліся таксама на армянскую, башкірскую, балгарскую, кіргізскую, малдаўскую, польскую, таджыкскую, татарскую, узбекскую, эстонскую мовы.

Зноскі

1 2 Bibliothèque nationale de France Liudas Gira // data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011.
↑ Liuda Gira // Find a Grave — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.
1 2 3 4 5 6 Гира Людас Константинович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 147. — 737 с.
1 2 Liudas Gira(літ.) . Rašytojai. KitoKs. Праверана 3 студзеня 2014.
↑ Martynas Čerkauskas L. Giros paminklas iš senamiesčio nugrūstas į šalikelę(літ.) . Lrytas. Lrytas (11 верасня 2013). Праверана 3 студзеня 2014.
↑ Вильнюсский памятник Л. Гиры отправлен на склад(нявызн.). Obzor.lt. Обзор (13 сентября 2013). Праверана 3 студзеня 2014.
↑ Ramutis Karmalavičius Gira, Liudas(нявызн.) (недаступная спасылка). Lietuvių literatūros enciklopedija. Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas (2001). Архівавана з першакрыніцы 27 верасня 2007. Праверана 2 верасня 2013.

Літаратура

История литовской литературы. — Вильнюс: Vaga, 1977. — С. 379—393.
Lietuvių rašytojai. Bibliografinis žodynas: A—J. — Vilnius: Vaga, 1979. — С. 541—560.

Спасылкі

Liudas Gira: biografija Архівавана 27 верасня 2007. (літ.)
Poems by Liudas Gira Архівавана 27 чэрвеня 2010. (англ.)

Тэмы гэтай старонкі:

Змесціва гэтай старонкі з праектаў амерыканскага фонда «Вікімедыя» дасяжнае пад сукупнай ліцэнзіяй CC BY-SA 3.0 і GFDL.